Xalıq doşmanı
Xalıq doşmanı (latinça hostis publicus — tögäl tärcemäse "cämğiät doşmanı" häm lat. hostis populi Romani, "Rim xalqı doşmanı") - Rim xoquqınıñ töşençäse, qanunnan tış şäxesne iğlan itü häm anı şartsız beterügä çaqıru çaraları, şul mäğnädä xalıq doşmanı - respublikağa qarşı qorallı soldatqa tiñ.
68 yılda Rim imperiäse Senatı Neronnı xalıq doşmanı itep iğlan itä.
Fransiä inqıylabı waqıtında rejim doşmananarına qarşı mass-küläm terrornı añlatu maqsatınnan "xalıq doşmanı" terminı kiñ qullanılğan. Fransiä inqıylabı waqıtında "xalıq doşmanı" terminın Yakobin diktaturası 1794 yılda kertä. Soñraq yakobinçılar arasında da "xalıq doşmannarı" tabılğan: Danton "ingliz şpionı" bularaq üterelgän.
AQŞta "public enemy" yäğni "cämğiät doşmanı" töşençäse qullanıla, rus telendä yış "däwlät doşmanı" dip tärcemä itelä. 1930 yıllarda "däwlät doşmannarı"nda cinäyätçelär Äl Kapone, Con Dilincer h.b. yazıp quyılğan.
Rusiä inqıylabı waqıtında 1917 yılnıñ avgustında Lavr Kornilov "xalıq doşmanı" itep atağan, şulay itep termin Waqıtlı xökümät çorında berençe tapqır qullanılğan.
Stalin repressiäläre үзгәртү
Stalin repressiäläre waqıtında bastıru çaraların aqlaw maqsatınnan "xalıq doşmanı" töşençäse aktiv qullanıla. Stalin teoriäse buyınça kommunizmnı tözü waqıtında sıynıflar köräşe kierenkelänä häm yaña "sıynıf doşmannarı": inqıylabqa qarşı şäxeslär, zıyan kiterüçelär, diversantlar, üterüçe-tabiblar h.b. kilep çığa, alarğa qarşı terror qullanıla. Çınnan "xalıq doşmannarı"na qarşı köräş - idärä itkän xakimnär öçen säyäsi köndäşlärne häm başqaça uylawçı keşelärne beterü çaraların aqlaw häm añlatu qoralı.
Xalıq doşmannarı öçen cäzalar RSFSR Cinäyät Kodeksınıñ 58-nçe maddäsendä bilgelängän.
Sıltamalar үзгәртү
- Выступление Парижского мэра Петиона 3 августа 1792 г. перед Законодательным собранием от имени 48 секций Парижа
- Декрет от 10 июня 1794 г.
- Елизаров М. А. Левый экстремизм на флоте в период революции 1917 года и гражданской войны: февраль 1917 — март 1921 гг.. — СПб., 2007. — 578 с.
- Декреты Советской власти. — 1-е. — Москва: Государственное издательство политической литературы, 1957. — Т. I. — С. 165—166. — 626 с. — 30 000 экз.
- Иоффе Г. З. Верховный правитель России: документы дела Колчака (рус.) // Новый журнал : Литературно-художественный журнал русского Зарубежья. — 2004. — Т. 235.
- Мозохин О. Б., «Правовое регулирование внесудебных полномочий ВЧК»
- Законодательная база советской репрессивной политики 2009 елның 4 июнь көнендә архивланган.
- Программа «Память о бесправии» 2012 елның 29 июнь көнендә архивланган.
- СТАЛИНСКИЙ ПЛАН ПО УНИЧТОЖЕНИЮ НАРОДА: Подготовка и реализация приказа НКВД № 00447 «Об операции по репрессированию бывших кулаков, уголовников и других антисоветских элементов»
- Записка Комиссии Политбюро ЦК КПСС по дополнительному изучению материалов, связанных с репрессиями, имевшими место в период 30-40-х — начала 50-х годов от 25 декабря 1988 года