Universiada

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Universiada, Dönya studentları uyınnarı, Dönya universitetları uyınnarı — Xalıqara universitetlar sportı federatsiäse (FİSU) citäkçelegendä studentlar arasında uzuçı dönyakülәm sport çarası. «Universiada» süze «universitet» һäm «olimpiada» süzläre quşılıp barlıqqa kilgän. FİSU (ing. The International University Sports Federation (FISU)) Universiadanı xalıqara sport һäm mädäniät festivale dip bilgeli. Universiada 17-28 yäştäge studentlar һäm aspirantlar öçen 2 yıl sayın uzdırıla, ähämiäte һäm wäkillek kiñlege buyınça Olimpiä uyınnarınnan soñ ikençe urında tora. Studentlar uyınnarı cäyge һäm qışqı Universiadağa bülenä.

Tarix

XIX ğasırda sport ayıruça tiz üseş alğaç baştan Böyekbritaniädä, ä soñraq Awrupanıñ başqa illärendä һäm AQŞta törle uqu yortları wäkilläre arasında yarışlar uzdıru kiñ tarala. Olimpiä Uyınnarı uzdırıla başlağaç alarğa oxşağan yarışlar studentlar arasında da oyıştırıla başlıy. Berençe uyınnarnıñ äydäwçese bulıp Frantsiä cämäğät eşleklese, ğalim, uqıtuçı Jan Petijan (Jean Petitjean) çığa. 1923 yılda Parijda Xalıqara universitetlar sport konğressı uzdırıla. Kongressta qatnaşuçılar Studentlar arasında dönya çempionatı uzdırırğa kiräk digän näticägä kilälär. Berençe yarışlar ul şul uq yılnıñ mayında Parijda uzdırıla da.

1924 yılda Warşavada (Pülşä) berençe tapqır xalıqara studentlar çempionatı uza. Älege çempionatta sportçı-studentlar ciñel atletika törläre buyınça yarışalar. Şul uq yılda Xalıqara studentlar konfederatsiäse oyıştırıla (ing. The International Confederation of Students (ICS)). Konfederatsiä һäm studentlar tırışlığı belän İkençe Bötendönya suğışına qädär Awrupanıñ törle şähärlärendä dönya studentları öçen yarışlar uzdırılına: Praga (1925), Rim (1927), Darmştadt (1930), Turin (1933), Budapiş (1935), Parij (1937), Monte-Karlo (1939).

Rimda (İtaliä) uzğan (1927 yıl) çempionat programması futbol, yözü, fextovanie häm tennis belän bayıtıla. Qatnaşuçılar sanı da arta. Awrupa studentlarınnan başqa, yarışlarğa AQŞ һäm Gaitidan da studentlar kilälär. Şuña da qaramastan suğışqa qädärge yıllarda älege çaralarda çağıştırmaça äz keşe qatnaşa. İkençe bötendönya suğışı tämamlanğaç studentlar arasındağı yarışlar qabat uzdırıla başlıy. Yarışlar Xalıqara studentlar berlege (İSU) (ing. The International Students Union (ISU)) citäkçelekendä Yaşlär һäm studentlar xalıqara festivale qısalarında ütkärelä. Räsmi atamaları – Dönya studentlar uyınnarı (inğ. World Student Games).

1948 yılda Lüksimburta Xalıqara universitet sportı federatsiäse (FİSU) tözelä һäm ul alternativ yarışlar - Universitet sportı xalıqara atnaları uzdıra başlıy: Merano (1949), Lüksimbur (1951), Dortmund (1953), San-Sebastyan (1955). Şulay itep suğıştan soñğı yıllarda ber yulı ike oyışma studentlar arasında xalıqara yarışlar oyıştıru belän şöğellänä. Älege küreneş illärneñ ike qarşı lagerğa bülenüe belän añlatıla (salqın suğış başlanuı).

1959 yılda İSU һäm FİSU bergä Turinda (İtaliä) Xalıqara studentlar uyınnarı uzdıralar. Älege çarada 43 ildän kilgän 1400 student qatnaşa. Waqiğa xäzerge Xalıqara studentlar uyınnarına zur etärğeç bula. İtaliä oyıştıruçıları yarışlarnı Universiada dip atarğa täqdim itä. Säyäsi täesirlärne kimetü öçen ciñüçelär isäbenä milli gimnnar tüğel, ä studentlar gimnı - Ğaudeamus İgitur ("Gaudeamus Igitur") uynatırğa bulalar. I Qışqı Universiada 1960 yılda Şamonida (Fransiä) uzdırıla. 1973 yılda VII Cäyge Universiada Mäskäwdä ütä.

Tatarstan sportçı-studentları Universiadalarda bik uñışlı qatnaşalar. Misal öçen: 2007 yılğı Bangkok Universiadasında (Tailand) 16 Qazan studentı qatnaşıp öç altın, öç bronza häm ber kömeş medal alıp qaytalar, 2009 yılğı Belgrad Universiadasında isä Qazannan 11 student qatnaşa, şularnıñ ikese altın һäm dürtese kömeş medal yawlıy.

2013 yılnıñ XXVII Cäyge Universiadası uzdırılu urını – Tatarstan başqalası Qazan şäһäre.

Universiada şiğäre

Universiada şiğäre: Fän – Sport – Duslıq – Tınıçlıq.

Universiada (FİSU) embleması һäm bayrağı

Emblema urtasında U latin xärefe urnaşqan. Anı tiräli, kontinentlar bilgese bulğan, zäñgär, sarı, qara, yäşel, qızıl tösle biş yoldız sürätlängän. Olimpiä bayrağı aq töstä һäm aña Universiada (FİSU) embleması töşerelgän.

Uyınnar talismanı, embleması һäm şiğäre Uyınnar talismanı berençe tapqır 1981 yılnıñ X Qışqı Universiadada qullanılına. Xäzerge waqıtta här Universiadanıñ üzeneñ embleması, talismanı, şiğäre bar.

Mäcbüri sport törläre

Qızıqlı faktlar

• Universiadada qatnaşuçılarnıñ yaqınça 60 prosentı soñınnan Olimpiä uyınnarında da qatnaşalar.
• 1923 nçe yılda Parijda uzğan Xalıqara studentlar yarışların Jan Petijan Universitetlar olimpiya uyınnarı dip atarğa uylağan, läkin Xalıqara Olimpiya Komitetınıñ ikençe prezidentı Per de Kuberten anıñ ul fikeren xuplamağan.