Qasıym
Tatar Ensiklopediä Süzlege. Qazan, Tatar Ensiklopediäse İnstitutı, 2002.
Qasıym şəhəre – Rəzan ölkəseneŋ milli mədəniət istəleklərenə bay iŋ borınğı şəhərləreneŋ berse. Ul 1152 nçe yılda barlıqqa kilgən dip faraz qılına, çönki bu yılda berençe tapqır yılyazmalarda Meçera Şəhərçege iskə alına. Yuriy Dolgorukinıŋ boyırığı buyınça ul nığıtmağa əylənderelə, 1376 yılda bu nığıtmanı Altın Urdalılar cimerə. Soŋraq ul xəzerge Qasıym şəhəre urınında torğızıla. Oluğ Möxəmmət 1444 nçe yılda Tübən Novgorodnı alu belən ruslarğa qarşı xərbi xərəkətkə küçə. Xan monda qışlarğa qala həm 1445 nçe yılnıŋ ğıynvarında Murom şəhərenə ber törkem ğəskəren cibərə. Tik anda alar ruslarnıŋ köçle qarşılığı belən oçraşalar həm çigenergə məcbür bulalar. Tübən Novgorodnı da taşlıylar. Yaz citkəç höcüm qabatlana. Aprel ayında Tübən Novgorod yaŋadan alına. Xan ulları Məxmüt həm Yaqub citəkçelegendəge ğəskər Məskəw ölkəsenə kilep kerə həm Vladimirğa qədər barıp citə. 7 nçe iüldə Suzdal tirəsendə bulğan qatı suğışta ruslar tar-mar itelə. Böyek kenəz Vasiliy həm anıŋ tuğannan tuğanı Mixail Vereyskiy qazanlılarğa əsirlekkə töşə. Əsirlektən qotılır öçen böyek kenəz bar şartlarğa da riza bulırğa məcbür bula. Mixail Xudákov farazınça, şul şartlarnıŋ berse bulıp rus cirləreneŋ ber öleşe xan ulı Qasıymğa birelergə tieş bula. Biləmə bularaq birelgən Meçera Şəhərçege soŋraq Qasıym şəhəre dip atala başlıy. Başqa ber fiker buyınça bu şəhər Qazannan rus ximayəse astına qaçıp kitkən Qasıym isemle xan ulına biləmə bularaq birelgən. Ləkin bu faraz nigezgə iə tügel, çönki tarixtan bilgele bulğança, Qasıym xanlığı soŋraq Qazan belən ittifaq qora. Şulay uq Məskəw dəwləte Qasıym xanlığına yasaq tüli torğan bula. Bu 1496 nçı yılnıŋ 19 ınçı avgustına qarağan Rəzan kenəzləre İvan həm Fedor Vasilyeviçlarnıŋ kileşüennən bilgele. (Mixail Xudákovtan)
17. yözdə Qasıym öç öleştən torğan. Qasıym xannarı, bəkləre yəşəgən İske Bistə həm Tatar Bistəse; Məskəw qaramağında bulğan yamçılar bistəse; Marfin Bistəse – şəhərneŋ Qasıym voyevodasına buysınğan öleşe.
1910. yılda 17,000 keşe, 2,000 Tatar; 2000.də – 38,000 keşe, 500gä yaqın Tatar yəşi. 1467. yılda tözelgən taş məçet, Şahğali xanğa (1555.) həm Əfğan Möxəmmədkə (1658) atap tözelgən törbələr saqlana.
