Пётр Лесгафт
Пётр Лéсгафт, Пётр Франц улы Лесгафт, рус. Лесгафт Пётр Францевич (1837 елның 20 сентябре, Санкт-Петербург — 1909 елның 28 ноябре (11 декабрь), Мисыр) — анатом, педагог, җәмәгать эшлеклесе, медицина докторы (1865), хирургия докторы (1868). Казан (1868-1871) һәм Петербург (1886-1897) университетлары профессоры. Россия империясендә физик тәрбия турында фәнгә һәм дәвалау гимнастикасына нигез салучыларның һәм хатын-кызларга югары белем бирүне оештыручыларның берсе. Анатомия, биология, педагогика, сөяк төзелеше, суставлар һәм мускуллар эшчәнлеге турында гыйльми хезмәтләр авторы.
| Пётр Лесгафт | |
|---|---|
.jpg) | |
| Туган телдә исем | Пётр Франц улы Лесгафт |
| Туган | 20 сентябрь 1837 Санкт-Петербург |
| Үлгән | 28 ноябрь 1909 (72 яшь) Мисыр |
| Күмү урыны | Литераторские-мостки[d] |
| Милләт | алман |
| Ватандашлыгы |  Русия империясе |
| Әлма-матер | Император тыйб-хирургия академиясе[d], Петришуле[d], С. М. Киров исемендәге хәрби-медицина академиясе[d][1] һәм Училище Святой Анны[d] |
| Һөнәре | анатом |
| Эш бирүче | Казан Император университеты[1] һәм Санкт-Петербург дәүләт университеты[2][1] |
| Җефет | Елизавета Юргенс |
| Балалар | улы Борис (1866-1944), хәрби табиб |
| Ата-ана |
|
| Бүләк һәм премияләре |  |
| Гыйльми дәрәҗә: | медицина фәннәре докторы[d] |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү
PhotoKzn.ru
1837 елның 20 сентябрендә Санкт-Петербург шәһәрендә ювелир гаиләсендә өченче бала булып туган. Әтисе улын аптекага укырга бирә, ләкин әлеге һөнәрне ошатмыйча, улы аннан китә. Әтисе, ачуы килеп, улына белем алырга ярдәм итүне туктата. Шул көннән Пётрга үз көнен үзе күрергә туры килә. Абыйсы Александр ярдәме белән, берничә еллык программаны берьюлы тапшырып, Изге Анна укуханәсенең ир-балалар бүлеген көмеш медальгә тәмамлый һәм Петербург медицина-хирургия академиясенә укырга керә. Гаиләсеннән ярдәм булмагач, шәхси дәресләр биреп булса да, укуын өзми, академиядә яратып, тырышып укый. Аның остазлары профессорлар химик Н.Н. Зинин һәм анатом В.Л. Грубер була. 1861 елда академияне бик яхшыга тәмамлагач, аны әлеге уку йортында анатомия фәнен укытырга калдыралар.
Казанда
үзгәртү1868 елның көзендә Казан университетының физиологик анатомия кафедрасына мөдир һәм профессор итеп сайлыйлар. Билгеле шәкертләреннән берсе — Вера Фигнер, Сара Шакулова (Санкт-Петербургта курсларда укый). 1871 елда Казан уку округы попечителе П.Д. Шестаковның башбаштаклыгына һәм Казан университетының администрациясе эшчәнлегенә протест белдергән өчен университеттан куыла.
«Лесгафт эше»
үзгәртү1863 елда Казан университетында уку йортына бераз мохтариятлек бирүче яңа устав кабул ителә. Ректорны сайлап кую кертелә, шуңа бәйле рәвештә уку йортының эчке мәсьәләләрен хәл итәргә хокуклы булган коллегияле орган — галимнәр шурасының дәрәҗәсе үсә. Казан уку округы попечителе П.Д. Шестаков әлеге яңалыкларга каршы була. Бәйсез холыклы яшь галим Лесгафт Шестаковның яңа уставка каршы килүче кыланышлары турында «Санкт-Петербургские ведомости» газетасында 1871 елның гыйнварында имзасыз гына мәкалә бастыра. Мәкалә астында имза булмагач, Лесгафтны җәзага тарта алмыйлар. Шул ук елның 23 сентябрендә әлеге газетада П. Лесгафт (бу юлы тулы имзасын куеп) «Казан университетында ниләр булып ята» дигән икенче мәкаләсен бастыра. Уку йортында хөкем сөргән тискәре мохит аркасында, профессорлар Ковалевский, Вагнер, Павловның университетны ташлап чыгуларын, аларның кафедраларын очраклы кешеләр җитәкләве нәтиҗәсендә уку йортының дәрәҗәсе һаман саен түбән тәгәрәве турында яза. Әлеге мәкалә бөтен ил буенча шау-шу тудыра. 1871 елның октябрендә П.Д. Шестаков тырышлыгы буенча, патша Александр II фәрманы белән, П. Лесгафт, алга таба укыту эшчәнлеге алып бару тыелып, университеттан чыгарыла[3]. Аны кууга протест белдереп, 7 профессор (Н.А. Головкинский, А.Я. Данилевский, В.Г. Имшеницкий, В.В. Марковников, А.И. Якобий, А.З. Голубев, П.И. Левитский) эштән китү турында гариза яза. Студентлар анатомия кафедрасына яңа укытучы билгеләүне теләмиләр, протестлар язалар, демонстрацияләргә чыгалар,
Петербургта
үзгәртү1872-1874 елларда Медицина-хирургия академиясе каршындагы табиб хатын-кызлар курсларында анатомия буенча дәресләр алып бара.
1874-1888 елларда хәрби уку йортларында физик тәрбия эшен оештыру белән шөгыльләнә.
1877 елда офицерлар өчен уку-гимнастика курслары оештыра.
1886-1897 елларда Петербург университетында анатомия буенча лекцияләр укый.
1893 елда шәкерте миллионер И.М. Сибиряков бүләк иткән 250 мең сумлык йортта, шул ук шәкерте биргән 200 мең сум акчага Петербург биология лабораториясе оештыра (1924 елда әлеге лаборатория нигезендә оешкан физик тәрбия институтына аның исеме бирелә, хәзерге П.Ф. Лесгафт исемендәге Милли физик тәрбия, спорт һәм сәламәтлек дәүләт университеты). Әлеге лаборатория кысаларында 1896 елда физик тәрбия бирүче хатын-кызлар өчен югары фәнни курслар (1905-1907 елларда Югары ирекле мәктәп) оештыра.
Вафаты
үзгәртү1909 елның 28 ноябрендә (11 декабрендә), сәламәтлеген төзәтергә барган җиреннән Мисырда вафат була. Җәсәде Петербургка кайтарылып, Волков зиратында җирләнә.
Хәтер
үзгәртү- Казан университетының анатомия театры флигеленең диварына истәлек тактаташ урнаштырылган.
- 1927 елның 2 ноябрендә Казанның Вахитов районындагы Муратов урамының исеме Лесгафт урамы итеп үзгәртелә[4][5].
Чыганаклар
үзгәртү- Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
- Большая российская энциклопедия. В 35 томах. Том 17 (Ла-Ло). М.: НИ БРЭ, 2011. ISBN 978-5-85270-350-7
Әдәбият
үзгәртү- Бикбулатов Р. Казань. Знаменитые люди. Книга первая. К.: «Заман», 2003.ISBN 5-89052-016-4
Сылтамалар
үзгәртү- Лесгафт Пётр Францевич 2014 елның 30 гыйнвар көнендә архивланган.
- ЭСБЕ // Лесгафт Пётр Францевич
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Фокин С. И. Бег времени неумолимый. Юрий Иванович Полянский (1904–1993) глазами ученика, коллеги, историка науки, Relentless flight of time. Yury Ivanovich Poljansky (1904–1993) by eyes of the pupil, colleague, historian of science // Историко-биологические исследования — 2019. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2019-14000
- ↑ Бубырева В. А., Гельтман Д. В. В.Л. Комаров и Санкт-Петербургский университет, Vladimir L. Komarov and St. Petersburg University // Историко-биологические исследования — 2020. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-14004
- ↑ Пётр Францевич Лесгафт эше(рус.)
- ↑ Улица Лесгафта в Казани. PhotoKzn.ru 2017 елның 19 июнь көнендә архивланган.
- ↑ О Реестре названий улиц города Казани, archived from the original on 2017-07-30, retrieved 2017-04-06