Montrö kileşüe
Montrö kileşüe yäki Buğazlar statusı xaqında Montrö kileşüe (1936 yıl) - Qara diñgezdän Urta diñgezgä buğazlar östennän Törkiäneñ xakimiäten torğızğan kileşü, 1936 yılda Şveytsariäneñ Montrö şähärendä Qara diñgez buğazlarınıñ tärtibe buyınça Möşäwärättä (Konferentsiädä) qabul itelgän şartnamä.
Törkiä xalıqara diñgez xoquqın ütärgä wäğdä birä.
Tarix үзгәртү
1936 yılnıñ 22 iyün-21 iyülendä Qara diñgez buğazlarınıñ tärtibe buyınça Möşäwärät SSRB, Törkiä, Böyekbritaniä, Fransiä, Bolgariä, Rumıniä, Yunanstan, Yugoslaviä, Avstraliä, Yapunstan qatnaşında uza.
Möşäwärätne Törkiä 1923 yılğı Lozanna kileşüen yañadan tikşerü öçen çaqıra.
Yaña kileşü nigezendä Törkiä buğazlarnı qorallandıru xoquqın ala.
Töp nigezlär үзгәртү
- Bar illär säwdä köymäläre tınıç häm suğış waqıtında buğazlar aşa ütü xoqıqına iä.
- Qara diñgez illäreneñ xärbi qorabları Törkiäne aldan belderü şartı belän tınıç waqıtında buğazlar aşa ütä ala.
- Qara diñgez bulmağan illäreneñ tik zur tügel, su öste, 30 meñ tonnağa qädärge xärbi qorabları buğazlar aşa ütä ala. Qara diñgez illärenä bulışu öçen baruçı xärbi qorablar awırlığı 45 meñ tonna, 21 täwlek waqıtı belän çiklänä.
- Törkiä qatnaşqan suğış waqıtında, bar xärbi qorablar öçen Törkiä buğazlarnı yabu xoquqına iä.
- Törkiä qatnaşmağan suğış waqıtında, suğış itüçe illär xärbi qorabları öçen Törkiä buğazlarnı yabu xoquqına iä.
- Qara diñgez illäre - Törkiä, Rumıniä, Bolgariä, SSRB, 1991 yıldan Räsäy, Ukraina, Görcistan.
Mäğnäle oçraqlar үзгәртү
1945 yılda Potsdam möşäwärätendä Stalin Möntrö kileşüen yañadan tikşerergä tırışa häm Dardanellar buğazında xärbi bazanı taläp itä, şulay uq Törkiägä territorial' däğwa itelä.
Läkin 1953 yılda Stalin ülgännän soñ, Xruşçev bu däğwadan baş tarta.
Bozular үзгәртү
- 2008 yılda Könyaq Osetiädäge qorallı nizağ waqıtında AQŞ xärbi qorabı Montrö kileşüen boza.
- 2014 yılnıñ 5 fevralendä Qırım waqiğaları waqıtında AQŞ qorabı "Teylor" 11 täwlek ozaqraq buluı säbäple kileşüne boza.