Әхмәт Мациев
Әхмәт Гехаевич Мациев (1902 ел, Грозный, Терек өлкәсе, Россия империясе — 1968 ел, Чечен-Ингуш АССР, Грозный, ССРБ) — Чечен галим-лингвисты, педагог, Чечен әлифбасына нигез салучыларның берсе, илледән артык фәнни хезмәт авторы, филология фәннәре кандидаты. Чартой Чечен тайпаның вәкиле[2].
| Әхмәт Мациев | |
|---|---|
| Туган | 1902[1] Грозный, Грозный округы[d], Терек өлкәсе, Россия империясе |
| Үлгән | 1968[1] Грозный, РСФСР, СССР |
| Ватандашлыгы | Россия империясе РСФСР[d] .svg){kind=small} СССР |
| Әлма-матер | Чечен дәүләт педагогика институты[d] |
| Һөнәре | телбелгеч, педагог |
| Гыйльми дәрәҗә: | филология фәннәре кандидаты[d] |
 | |
Тормыш юлы үзгәртү
Әхмәт Мациев 1902 елда Грозный шәһәрендә сәүдәгәрләр гаиләсендә туа. Әтисе — Геха Магомедович Мациев, беренче гильдия сәүдәгәре, танылган хәйрияче. Әнисе — Келимат, артиллериядән генерал Эрис-Хан Әлиевның апасы. 14 яшендә Әхмәт Грозный реаль училищесын тәмамлый.
Бөек Октябрь инкыйлабыннан соң Мациевларның милке конфискацияләнә. Әмма Мациев Чечен-Ингуш дәүләт педагогика институтын уңышлы тәмамлый алган.
1927 елда Мациев «Серло» нәшриятында беренче «Чечен-рус сүзлеге»н әзерли һәм бастыра.
1930 елда Чечен-Ингуш тарих, тел һәм әдәбият фәнни-тикшеренү институтында тел секторы мөдире итеп билгеләнә. 1931 елда «Чечен теле грамматикасы» төзү буенча авторлар төркеме җитәкчесе була. Бу грамматика Грозныйда 1933 елда нәшер ителә.
1937 елда күп кенә зыялылар вәкилләре арасында репрессияләнә. Аны берничә тапкыр кулга алалар, Казакъстанга сылтыйлар. Гомумән алганда, 15 елга ирегеннән мәхрүм ителгән. 1957 елда тулы тернәкләндерүдән соң гаиләсе белән Алматыдан Грозный шәһәренә кайта һәм эшен дәвам итә.
Мәктәп дәреслекләрен булдыруда, алфавит төзүдә, Чечен әдәби теленең орфографиясен эшләүдә катнаша
Аның иң зур фәнни хезмәте — 20 000 сүздән торган «Чечен-рус сүзлеге» (1961). Ул аның өстендә егерме елдан артык эшләгән. 1963 елда Мациев филология фәннәре кандидаты дәрәҗәсенә лаек була.
Шулай ук ул «Рус-чечен сүзлеге» өстендә эшли. Бу эш аның вафаты аркасында тәмамланмаган булып кала. Төп күләм, шул исәптән «П» хәрефе аның тарафыннан ясалган. Сүзлек өстендә эшне А. Т. Карасаев төгәлләгән[3].
Шулай ук чечен теле лексикасын һәм диалектларын өйрәнү белән шөгыльләнә.
Мәктәптә һәм институтта укытучы булып эшли. Аның укучыларының күбесе галимнәр, филология фәннәре докторлары булганнар.
Гаилә үзгәртү
Хатыны Кацина (башка чыганакларда — Гуцина) — эре Кабарда коннозаводчик Лафишев кызы. Аларның биш баласы булган.
Библиография үзгәртү
- A. G. Macijev. Kolxozan serlo. — Solzan Ghali: Noxčin Žainaš araxöcun mettig "Noxčoblzorb", 1933. — 5000 экз.
- Мациев А. Г. Очерки лексикологии современного чеченского языка. — Чечено-Ингушское книжное издательство, 1973. — 145 с.
- Мациев А. Г. Чеченско-русский словарь. — М.: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1961. — 629 с.
- Мациев А. Г. Чеченско-ингушско-русский словарь. — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1962. — 197 с.
- Мациев А. Г., Оздоев И. А. Русско-чеченско-ингушский словарь. — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1966. — 575 с.
- Мациев А. Г., Карасаев А. Т. Русско-чеченский словарь: 40 тысяч слов. — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1975. — 728 с.
- Саламов А. А., Мациев А. Г., Оздоев И. А. Языкознание. — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1962. — 159 с.
- Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. — М.: Мусаиздат, 2006. — Т. 3. — С. 328—359. — 608 с. — 2000 экз.
Искәрмәләр үзгәртү
Әдәбият үзгәртү
- Головлёв А. А. Очерки о Чечне (природа, население, новейшая история) : моногр. / Рецензент С. А. Прокопенко. — Ульяновск : Вектор-С, 2007. — 296 с. — 100 экз. — ББК 84-Ч. — ISBN 978-5-91308-014-1.
Сылтамалар үзгәртү
- Ахмат Мациев: первый чеченский ученый-языковед
- Чеченский Даль — Ахмет Мациев 2013 елның 16 декабрь көнендә архивланган.
- Мациев Ахмат Гехаевич (1902—1968). ЖЗЛ 2013 елның 16 декабрь көнендә архивланган.