Şanxay

Şähär

Şanxay
Şanhai
qıtayça: 上海, pinyin: Shànghǎi
u tele: 上海, [zãhe], Zånhae

İl	QıtayQıtay
Koordinatalar	31°10′ т. к. 121°28′ кч. о.^HGЯO
Mer	Xan' Çjen
Mäydan	6 340,5 km²
Xalıq sanı	23 800 000 keşe (2012)
Xalıq tığızlığı	3754 keşe/km²
UTC	UTC+8
Telefon kodı	+86 21
Poçta indeksı	200000 — 202100
Avtomobil kodı	沪A, B, D, E, F, G, H; 沪C
Räsmi säxifä	http://www.shanghai.gov.cn/

[[Файл:|300px|Şanxay (Җир)]]

Şanxay yä Şanhai (qıtayça: 上海, pinyin: Shànghǎi, u tele: 上海 , [zãhe], Zånhae) - Qıtaynıñ iñ zur şähäre. Xalıq sanı buyınça dönyanıñ iñ zur şähäre.

Qıtay könçığışında, Yantszı yılğası deltasında urnaşa.

Xalıq sanı 23 800 000 keşe (2012).

Dönyanıñ iñ zur portı. Qıtay Xalıq Cömhüriäteneñ möhim mädäni häm aqça üzäge.

XXI ğasırnıñ başına Şanxay keçe balıqçı şähärennän dönyanıñ töp aqça üzägenä äwerelä.

Şähär iseme

Qıtayça şähär iseme ike ierolif belän yazıla. Berençe ieroglif - "östendä", ikençe - "diñgez" digän süz. Şulay itep törle tärcemälärgä qaramastan Şanxay mäğnäse - "diñgez yanında" şähär.

Qıtay telendä Şanxay "Hu" (沪) bulıp yazıla.

Tarix

Şähär bulğanğa qädär Suntszän öyäzenä kerä.

Sun dinastiäse çorınnan birle (960 yıldan) Şanxay zur portına äwerelä.

XV ğasırdan Lütszägän - Yantszı yılğasınıñ iñ zur portı. Soñraq ul üz ähämiäten yuğalta.

1553 yıldan Şanxayda şähär diwarı tözelä häm ul şähär statusın ala.

XIX ğasırda - Berençe Äfyün suğışı waqıtında Böyekbritaniä Şanxaynı basıp ala.

1842 yılda Nankin kileşüe - Äfyün suğışı tämamı.

1843 yılda - Vansän şartnamäse näticäsendä Şanxay könbatış illäre öçen açıla.

1853 yıl - Taypin kütäreleşe.

1863 yılda - Böyekbritaniä häm AQŞ Xuanlu yılğasında urnaşqan awılları Şanxay xalıqara settlmentnı tözilär.

1894-1895 yılğı Yapunstan-Qıtay suğışı näticäsenda Şanxayda yapun şirkätläre kilep çığa.

1932 yılda - Yapunstan ğäskärläre Şanxay şähären utqa tota.

1937 - Yapunstan Şanxaynı basıp ala häm qurçaq xakimiäten urnaştıra.

İkençe Bötendönya suğışında Şanxayğa suğıştan qaçqan möhäcirlär kilälär.

1949 yılda kommunistlar Şanxay şähären basıp alalar.

1992 yıldan elekke Şanxay merı Tszän Tsze Min şähärdä salımnarnı kimetä häm şähär iqtisadı 9-15% üseşen ber yılda kürsätä.

Şähär klimatı

Şanxay klimatı
Kürsätkeç	Ği	Fev	Mar	Apr	May	İün	İül	Avg	Sen	Okt	Noya	Dek	Yıl
Absolüt maksimum, °C	22,1	26,8	29,6	34,3	35,5	37,2	39,0	39,9	37,4	34,0	28,7	23,4	39,9
Urtaça maksimum, °C	7,9	9,5	13,3	19,2	24,5	27,6	32,1	31,5	27,6	22,7	17,1	10,9	20,3
Urtaça temperatura, °C	4,6	6,1	9,6	15,1	20,3	24,1	28,4	28,1	24,4	19,3	13,4	7,1	16,7
Urtaça minimum, °C	1,5	3,0	6,2	11,4	16,7	21,2	25,5	25,4	21,6	16,1	9,8	3,5	13,5
Absolüt minimum, °C	−9,4	−7,9	−5,4	−0,5	6,9	12,5	18,9	19,2	11,4	1,7	−3,8	−8,5	−9,4
Yawım-töşem norması, mm	60	58	90	83	91	159	147	194	107	62	59	40	1149