Wikipedia

Чыпчык борыны

Чыпчык борыны (лат. Lótus corniculátus, рус. Лядвенец рогатый) – кузаклылар семьялыгыннан озын ятма сабаклы, бармаксыман аерчалы яфраклы, кош томшыгына охшаган ачык кызыл, сары чәчәкләре бишәрләп чатыр чәчәк төркеменә урнашкан күпьеллык үләнчел үсемлек.[20][21]

Чыпчык борыны
Сурәт
Кыскача исем L. corniculatus
Халыкара фәнни исем Lotus corniculatus L., 1753[1]
Таксономик ранг төр[1]
Югарырак таксон лядвенец[d][1]
Таксонның халык атамасы Common Bird's-foot-trefoil[2][3], Gewone rolklaver[4], pysen-y-ceirw[5], štírovník růžkatý[6], lotier corniculé[7], keltamaite[8], 百脉根[9][10], 牛角花[10], 五叶草[10], 百脉根[11][12][13][…], 地羊鹊[11], 百脉根花[11], zapatinos del rei[14] һәм navadna nokota
Нинди вики-проектка керә ВикиПроект Инвазив биология[d]
Таксон ареалы Кытай[12][13][15], Шаңхай[16], Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы[17] һәм Тибетский автономный район[d][18]
Ссылка на авторов таксона L.
GRIN URL npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=300317[19]
 Чыпчык борыны Викиҗыентыкта

Тарату һәм экология

үзгәртү

Төньяк һәм Урта Европада, Көнбатыш һәм Көнчыгыш Урта диңгез буйларында, Иранда, Балкан ярымутравында һәм Кече Азиядә, Һиндстанда таралган, Австралиягә кертелгән.

Орлыклар һәм яшел чирәмнәр белән үрчи. Орлыклар 4-5 ел саклана. Кырда 6-8 °С температурада яхшы үсәләр, 10 °С та тиз үсә. Язгы чәчүдә уҗымнар 10-12 көннән чыга, җәйге чорда 5-6 көннән. Массакүләм чәчәк ату 2 айдан башлана, җимешләр 3 ай узгач өлгерә.

Шактый дымланган туфракта үсешкә ирешелә. Шул ук вакытта вегетациянең башлангыч фазаларында корылыкны яхшы кичерә. Грунт суларының тирбәнешләрен яхшы кичерә. Су басуны 35-50 көн.

Туфракка таләпчән түгел. Кара җепләр, көл, комлы һәм карлы туфракларда яхшы үсә. Туфракның корылыгын чыгара. Ярлы туфракларда үсеш ала һәм уңыш башка кузаклыларга караганда күбрәк бирә. Кышкы башлы һәм җил ашаучы үсемлек. Яз көне яки көз көне чәчелергә мөмкин. Кар япмасы астында яхшы тамыр җәйгән шытымнар салкыннарны бик яхшы күтәрә.

Ботаник тасвирлама

үзгәртү

30-40 см биеклектәге күпьеллык үсемлек яхшы агротехника белән – 60-80 см. Дала өскә күтәрелгән яки күтәрелгән, кайчакта яткан килеш тыгыз куак барлыкка китерә. Үсемлекләрнең 3-4 елга бер куакта тереклек итүе 180-240 бәбәккә кадәр җитә.

Тамыр системасы каты тармакланган ян тамырлары белән. Тирәнлектә 1,5 м га кадәр уза. Көрән муен гадәттә 1,5-2 см тирәнлектә ята.

Яфраклары карасу төстә, сабакчалы, ачык төстәге яфраклы өч катлы.

Чәчәк авыруы Чәчәкләр зонтик, биш төсле. Чәчәкләр озынлыгы 15 мм га кадәр, сары. Чашкасы йомшак яки ялангач.

Җимеш – озынча озынча озын, өлгергәндә ярыла торган озынча 25 мм га кадәр. Куе көрән төстәге орлыклар вак, түгәрәк. 1000 орлыкның массасы 1,1-1,4 г.

Химик состав

үзгәртү

Яшел массада 44-72 мг% каротин һәм 123 тән 130 мг кадәр аскорбин кислотасы 10% бар. Золда 1,170 % кальций һәм 0,455 % магний бар.

Мәгънәсе һәм куллану

үзгәртү

Азык культурасы сыйфатында печәнгә әзерләнә, яшел азык яисә көтүлекләрдә кулланыла. Югары сыйфатлы яшел азык буларак бәяләнә, углеводларга бай һәм барлык туфракларда болыннар өчен иң озак вакытлы культура буларак. Туклыклы кыйммәтле печән клевер печәненнән, сыйфат ягыннан – калыша. Коры массада аксымның микъдары 22 %ка җитә. Ярлы туфракларда люцернга альтернатива буларак кулланырга мөмкин.

Ярлы тип үсемлекләре. Икенче елдан бирле тулы продуктивлык күрсәтә. Мәдәнияттә 10 елга кадәр тора. Орлык уңышы 2-5 ц/га. Уңайлы шартларда печән уңышы 40 ц/га кадәр җитә, уртача 20-30 ц/га. Кара диңгез яр буйларында 4 чабым һәм яшел массадан 300 ц/га кадәр уңыш алырга мөмкин.

Чәчәк фазасында ачы буяулы матдәнең чәчәкле бәбәкләрендә булуы аркасында мөгезле эре терлек ашамый. Авыл хуҗалыгы хайваннарының барлык төрләре белән бергә яраксыз хәлдә тотыла. Печән белән силоста бик шәп бара ул.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
  2. ↑ Британ утраулары Ботаника җәмгыяте — 1836.
  3. ↑ (not translated to mul) Wikitörlär — 2004.
  4. ↑ Nederlands Soortenregister
  5. ↑ Gwefan Llên Natur
  6. ↑ Portál informačního systému ochrany přírody — Agentura ochrany přírody a krajiny České republiky.
  7. ↑ Бельгийский список видов
  8. ↑ Finnish Biodiversity Information Facility — 2012.
  9. ↑ Institute of Botany, Chinese Academy of Sciences List of plant species in China (2022 Edition) — 2022. — doi:10.12282/PLANTDATA.0061
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 42(2) / мөхәррир Ц. Хунбинь — 1998.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 庄会富, 王亚楠, 王趁 һ.б. A Scientific Dataset of useful plants of China, 中国有用植物数据集 — 2021. — doi:10.11922/SCIENCEDB.J00001.00212
  12. ↑ 12,0 12,1 肖翠, 刘冰, 吴超然 et al. 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022064
  13. ↑ 13,0 13,1 王洪峰, 董雪云, 穆立蔷 黑龙江省野生维管植物名录, Checklist of tracheophyte in Heilongjiang Province // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022184
  14. ↑ http://www.sabencia.net/nomenclator.php
  15. ↑ 刘培亮, 卢元, 岳明 et al. 陕西省维管植物名录(2021版) // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022061
  16. ↑ (unspecified title) — doi:10.17520/BIODS.2023093
  17. ↑ (unspecified title) — doi:10.17520/biods.2023124
  18. ↑ (not translated to zh-hans), (not translated to zh-hans) 西藏维管植物多样性编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distribution of vascular plants in Xizang, China // 生物多样性 — 2023. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2023188
  19. ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
  20. ↑ Травянистые растения СССР / Отв. ред. Т. А. Работнов. – М.: Мысль, 1971. – Т. 1. – С. 473. – 487 с.
  21. ↑ Агабабян Ш. М. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. – М. ; Л. : Сельхозгиз, 1951. – Т. 2 : Двудольные (Хлорантовые – Бобовые). – С. 663–667. – 948 с. – 10 000 экз.

Чыганаклар

үзгәртү
  • Травянистые растения СССР / Отв. ред. Т. А. Работнов. – М.: Мысль, 1971. – Т. 1. – С. 473. – 487 с.
  • Агабабян Ш. М. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. – М. ; Л. : Сельхозгиз, 1951. – Т. 2 : Двудольные (Хлорантовые – Бобовые). – С. 663–667. – 948 с. – 10 000 экз.
  • Травянистые растения СССР / Отв. ред. Т. А. Работнов. – М.: Мысль, 1971. – Т. 1. – С. 473. – 487 с.
  • Агабабян Ш. М. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. – М. ; Л. : Сельхозгиз, 1951. – Т. 2 : Двудольные (Хлорантовые – Бобовые). – С. 663–667. – 948 с. – 10 000 экз.</ref>
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чыпчык_борыны&oldid=3638711