Цезий-137

Цезий-137 яки радиоцезий - химик элемент цезийның радиоактив нуклиды (атом номеры 55, масса саны 137). Атом-төш реакторында һәм атом-төш коралында атом төшләре таркалышы нәтиҗәсендә хасил була. Тотрыксыз нуклид, ярым таркалыш периоды 30,16 ел.

Цезий-137
Цезий-137 таркалышы
Билге	137Cs
Нейтрон саны	82
Атом массасы	136,9 а.е.м.
Бәйләнеш чагыштырма энергиясе бер нуклонга	8 388,956 кЭв
Ярым таркалыш периоды	30,16 ел
Төш спины һәм җөплелек	7/2+
Таркалыш төре	β− таркалышы

Цезий-137 1 граммында бер секундада 3,2 10¹² төш таркалышы бара.

Чернобыль һәлакәте нәтиҗәсендә цезий-137 белән пычранган территория харитасы

Цезий-137 күбесенчә атом-төш сынап карауда һәм атом энергетикасы һәлакәтләрендә чыгарыла, биосфераның радиоактив пычрануы төп компоненты булып тора.

Радиоактив явым төшемдә, радиоактив калдыкларда бар. Туфракка, төп утырмаларына яхшы сеңә, суда ион төрендә була.

Кешеләр, хайваннар һәм үсемлекләрдә бар, иң күп мүк, төче судагы суүсемнәр, арктик җирдәге үсемлекләрдә туплана.

¹³⁷Cs күбесенчә мускулларда һәм бавырда туплана. Аеруча төньяк боланнарда, һәм гөмбәләрдә (майлы гөмбә, ал гөмбә һ.б.) бар.

Кешеләр, хайваннар эчендә цезий-137 күбесенчә сулыш һәм аш кайнату органнары аша керә, яраланмаган тире бу изотоптан яхшы саклый, 80% кергән цезий-137 мускулларда туплана.

Таркалыш

Цезий-137 ксенон-137 бета-таркалышы (ярымтаркалыш периоды 3,8 мин) нәтиҗәсендә хасил була:

$\mathrm {{}^{1}{}_{54}^{37}Xe} \rightarrow \mathrm {{}^{1}{}_{55}^{37}Cs} +e^{-}+{\bar {\nu }}_{e}$.

Цезий-137 үзе бета-таркала (ярым таркалыш периоды 30,17 ел):

$\mathrm {{}^{1}{}_{55}^{37}Cs} \rightarrow \mathrm {{}^{1}{}_{56}^{37}Ba} +e^{-}+{\bar {\nu }}_{e}$.

хасил булган барий-137 тотрыклы, ләкин 94% очракларда башта барий-137 изомеры (тотрыксыз тәэсирләнгән халәте) барлыкка килә (ярым таркалыш периоды 2,5 мин), ул 661,7 кэВ энергияле гамма-квант (яки электрон) чыгарып, стабиль барий-137 га әйләнә.

1175,63 ± 0,17 кэВ суммар энергиясе чыгарыла.

Һәлакәтләр

• 1957 елда Кыштым һәлакәтендә радиоактив калдыклар саклагычы шартлау нәтиҗәсендә 74*10¹⁵ Беккерель активлыклы радионуклидлар, шул исәптән 0,2*10¹⁵ Бк цезий-137 чыгарыла.
• 1957 Бөекбританиядә Уиндскейл һәлакәтендә 12*10¹⁵ Бк радионуклид, шул исәптән 46*10¹² Бк цезий-137 чыгарыла.
• 1950 елда Маяк дигән берләшмә Теча елгасына 102*10¹⁵ Бк радионуклид, шул исәптән 12,4*10¹⁵ Бк цезий-137 чыгара
• 1960 елда Көньяк Уралдагы Карачай күленнән 30*10¹² Бк радионуклид, шул исәптән 0,4*10¹² Бк цезий-137 чыгарыла

(Әлеге һәләкатләрдә бик күп татар авыллары зур зыян күргән).

• 1986 елда Чернобыль һәлакәтендә 1850*10¹⁵ Бк радионуклид, шул исәптән 270*10¹⁵ Бк цезий-137 чыгарыла
• 2011 елда Фукусима һәлакәтендә 15*10¹⁵ Бк цезий-137 чыгарыла.

Сылтамалар

• Обзор состояния и загрязнения окружающей среды в Российской Федерации 2014 елның 7 декабрь көнендә архивланган. //Росгидромет
• Радиационная обстановка на территории Российской Федерации
• Радиационная обстановка на предприятиях Росатома
• Публикации Научного комитета ООН по действию атомной радиации (НКДАР) 2014 елның 4 июль көнендә архивланган.(ингл.)