Тәкыйулла Галиев
Тәкыйулла Галиев (Тәкыйулла Габделханнан улы Галиев, 14 июль 1894, Яңа Җияш, Байсар вулысы, Минзәлә өязе, Уфа губернасы, Россия империясе — 1957, Екатеринбург, РСФСР, СССР) — инженер-энергетик, башкорт милли хәрәкәте эшлеклесе, «Башэлектропромстрой» тресты рәисе урынбасары (1929-?).
| Тәкыйулла Галиев | |
|---|---|
| Туган | 14 июль 1894 Яңа Җияш, Байсар вулысы, Минзәлә өязе, Уфа губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 1957 Екатеринбург, РСФСР, СССР |
| Әлма-матер | Мәскәү дәүләт техника университеты[d] |
| Һөнәре | инженер |
| Катнашкан сугышлар/алышлар | Беренче бөтендөнья сугышы |
| Хәрби дәрәҗә | ыштап капитаны |
Биографиясе үзгәртү
Тәкиулла Абдулмәннан улы Алиев 1894 елның 14 июлендә Уфа губернасы Минзәлә өязе (хәзерге Татарстан Актаныш районы) Яңа Җияш авылында туган.
Башта авыл мәдрәсәсендә белем ала, ике елдан соң Нократ губернасы Сарапул өязе Иж-Бубый авылы мәктәбендә укый. 1914 елда Казан укытучылар мәктәбен белем ала һәм Минзәлә өязенең Такталачык авылы земство мәктәбендә укыта башлый.
1914-1918 елларда рус армиясе составында Беренче дөнья сугышында катнаша.Уфадаә, бер елдан соң Бозаулык шәһәрендә башкорт һәм татар солдатларын укыта. 1916 елда Казан җәяүле училищесын тәмамлый, прапорщик дәрәҗәсен ала һәм Златоуст шәһәрендә хезмәт итә башлый. 1917 елның җәендә Кавказ фронтында 1-се Кавказ җәяүле корпусның 154-се Дербент җәяүле полкында хезмәт итә. 1917 елда подпоручик дәрәжәсен ала.
Октябрь инкыйлабыннан соң, башта рота һәм соңрак полк комитетына әгъза, азак Эрзиҗан каласындагы мөселман корпусының сугышчы комитеты рәисе итеп сайлана. 1918 елның башыннан Уфа губернасы халык мәгарифе бүлегенең Минзәлә өязе мәктәпләре буенча инструкторы вазифасын башкара, укытучылар курсында укыта.
1918 елда бераз Комучның Халык армиясенә, ә 1918-1919 елларда — Башкорт армиясе составында хезмәт итә. 1918 елның сентябрендә Башкорт Хөкүмәте каршындагы комендант ротасы башлыгы була, шул ук елның октябреннән Башкорт хәрби шурасы янында махсус йомышлар буенча офицер булып хезмәт итә. 1919 елда штабс-капитан дәрәҗәсен ала. 1919 елның февраленнән Башкорт гаскәре штабы коменданты, олуг адъютант булып хезмәт итә. 1919-1922 елларда Кызыл армия составында русия территориясеннән ага торган Ватандашлар сугышларында катнашуын дәвам итә.
Уфада Башревкомның хәрби вәкиле вазифасын сайлана. Соңрак Хәрби академиядә, ә 1922 елда М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетында белем ала. 1923-1928 елларда Бөтенрусия үзәк башкарма комитеты Президиумы каршындагы Башкорт АССР ы вәкиллеге хезмәткәре була. 1925 елның маеннан ВКП(б) әгъзасы.
1929 елда Бауман исемендәге Мәскәү югары техник училищесен белем ала һәм «Башлеспром» тресты рәйесенең урынбасары сыйфатында эшли башлый. 1930-1931 елларда Башкортстан үзәк совет халык хуҗалыгы президиумының әгъзасы һәм бүлек мөдире була. Уфа үзәк электр станциясе проектының авторы була.
1931 елның 18 февралендә Мәскәүгә ВКП(б) Үзәк Комитеты карамагына җибәрелә, ССРБ-ның баш шәһәрендә зур төзелештә катнаша. Ары Идел-Җаек төбәкында, Казагстанда һәм Белоруссияда электр станцияләре һәм электр тапшыру корылмалары төзелешләре җитәкчесе була. 1934-1939 елларда Мари ГРЭС-ның баш инженеры, Уфа, Чиләбе һәм Минск ТЭЦ-тары, Воронеж һәм Караганды ГРЭС-тары төзелешләре җитәкчесе булып эшли.
1936 елның 27 гыйнварында «мулла баласы», «Вәлидовлар армиясенең офицеры» дип һәм башка гаепләр табып, Такиулла Алиевны ВКП(б) әгъзалыгына чыгаралар. Тарихчы Д. Г. Кускилдин фаразлавынча, аны репрессияләнә Башкортостаннан читтә эшләве коткара.
1939-1947 елларда Урта Урал ГРЭС ы участогы башлыгы булып, «Главстрой» һәм «Свердловскэлектрострой» предприятиеларында төрле вазифаларда эшли.
1943-1946 елларда Свердловск шәһәрендә троллейбус линияләре төзелеше белән җитәкчелек итә.
1957 елның 15 июнендә Свердловск шәһәрендә вафат була һәм шунда җирләнә.
Чыганаклар үзгәртү
- Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т. Алиев Такиулла Абдулханнанович // Башкирская энциклопедия — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8. (рус.)
- Күскилдин Д. Ғ. Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик // Ағиҙел. — 2013. — № 2. — С. 168—172.