Тишекташ мәгарәсе
| Тишекташ мәгарәсе | |
 | |
| Тау сырты | Байсунтау[d] |
|---|---|
| Дәүләт |
 Үзбәкстан |
| Административ-территориаль берәмлек | Сөрхандәрья өлкәсе |
| Ачучы яки уйлап табучы | Окладников, Алексей Павлович[d] |
| Ачыш датасы | 1938 |
 | |
 Тишекташ мәгарәсе Викиҗыентыкта | |
Тешик-Таш ( үзб. Teshik-Tosh Тешик-Тош - тишекле кыя) - Байсунтау тауларындагы мәгарә ( Сурхандарья өлкәсе, Үзбәкстан ). Бу мәгарәдә 1938-1939 елларда совет археологы Алексей Павлович Окладников мустьер мәдәниятенә караган бер кабер һәм анда кыз бала скелетын тапкан. Элегерәк бу скелет малайныкы дип уйланылган булган [1] .
Тасвирлау
үзгәртү1938 - 1939 елларда Совет археологы А.П. Окладников Амудәрья өлкәсенең төньягында мустьер культурасы урынын һәм 8-9 яшьлек неандерталь баланың скелеты (баш сөяге һәм кайбер сөякләре) күмелгән җирне таба [2] . Кабер җиргә казылган тау кәҗәләренең мөгезләре белән әйләндереп алынган, бу неандерталләр арасында дини һәм йола культларының булуын күрсәтә ала. Тишекташтан табылган баш сөяге шактый зур (1490 см³), неандерталләргә хас булганча, күз өсте сөяге артык үсеш алмаган, озын борыны күренеп тора, һәм неандерталләрдәге кебек, ияге юк. Соңгы тикшеренүләр күрсәтүенчә, скелет кыз баланыкы булып чыккан [3] .
2007 елда Сванте Паабо һәм Лейпцигтагы Макс Планк ис. эволюцион антропология институтының бер төркем тикшерүчеләре Тишекташтан неандерталь кешесенең сул ягыннан митохондрия ДНКсын, шулай ук Окладников мәгарәсенең сөякләрен өйрәнәләр. Моңарчы 13 европа неандерталының декодланган геномнары белән чагыштыру ясала, себер һәм европа неандерталларының митохондрия ДНКсында охшашлыклар табыла. Тишекташ сөякләренә мондый анализ өчен кирәк булган коллаген бик аз булу аркасында радио углерод анализы эшләү мөмкин булмый [4] [5] .
Мәгарәнең мәдәни катламнарында (1,5 м га кадәр) монда яшәгән кешеләр аулаган кыргый ат, тау кәҗәсе, болан, аю һәм башка хайваннар сөякләре табылдган. Кыйммәтле табышлар санына күпсанлы таш әйберләр (мәсәлән, диск формасындагы үзәкләр, кыргычлар) кергән.
Бүләкләр
үзгәртү- Тишекташ мәгарәсен ачу өчен А. П. Окладников, М. Гремяцкий һәм Н. Синельников Сталин премияләренә лаек булган.
Әдәбият
үзгәртү- Национальная энциклопедия Узбекистана . - Ташкент, 2000-2005. ;
- Рогинский Я. Внеевропейские палеоантропы // Ископаемые гоминиды и происхождение человека М., 1966.
- Тешик-Таш. Палеолитический человек. М., 1949
- Окладников А. П. Мустьерская стоянка в гроте Тешик-таш в Узбекистане // КСИИМК — Вып. II. — 1939
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Окладников, 1967
- ↑ Мальчики из Тешик-Таш. Немецкие ученые доказали — неандертальцы жили не только в Европе, но и в Узбекистане и на Алтае. әлеге чыганактан 2013-11-02 архивланды. 2008-12-18 тикшерелгән.
- ↑ Неандертальские погребения. әлеге чыганактан 2002-08-16 архивланды. 2010-05-02 тикшерелгән.
- ↑ Александр Марков. Палеогенетические данные расширили ареал неандертальцев на 2000 км на восток
- ↑ Харитонов В. М. Находки ископаемых гоминид на территории Восточной Европы и сопредельных регионов Азии (Часть 1)
Сылтамалар
үзгәртү- Тешик-Таш в БСЭ
- Мальчик-неандерталец из грота Тешик-Таш 2020 елның 13 август көнендә архивланган.