Tatarstanda sälämät saqlaw
1990-yıllar başınnan TR xalqınıñ küpçelek öleşeneñ tormış-könküreş däräcäse tübänäyüe, ekologik xälneñ bozıluı-üzgärüe h.b. säbäplär nerv sisteması, sulış äğzäläre (bigräk tä tuberkulöz), yoğışlı (gepatit), venerik awırular, AIDS h.b. awırularnıñ taraluına kiterä. TR sälamätlek saqlaw sisteması üseşeneñ xäzerge çorda meditsin iminiätläw wä xosusıy meditsina xezmäte kürsätü ğämälgä kerä.
Tarix
үзгәртүQazan gubernasında xalıqqa medisin yärdäme kürsätelä başlaw XVIII ğasırnıñ soñğı çiregenä turı kilä.
1775 yılda berençe märtäbä tabiblek idaräläre oyışa.
1786 yıldan xalıqqa meditsina yärdäme kürsätü belän cämğiäwi tärbiä küzätçelege (Prikaz obşçestvennogo prizreniä) şöğellänä. Qazan (1806), Çistay (1830), Spas (1833) şähärlärendä berençe xastaxänälär eşli başlıy. Zemstvolar tarafınnan feldşer noqtaları häm mäktäpläre, cirle xastaxanäläre buldırıla, sanitarlıq xezmäte kürsätü yulğa salına, cirle tabib wazifaları kertelä. Qazanda açılğan «Çäçäk saldıru institutı» (1874) İdel buyında çäçäk awıruın beterüdä zur röl uynıy.
Qazan Universitetınıñ meditsina bülege (1814 yılda açıla) sälamätlek saqlaw sistemasın üsterüdä, ş.u. İdel buyı, Ural, Seber wä Urta Aziä töbäkläre öçen tabiblar äzerläwdä ozaq yıllar berdänber üzäk bulıp sanala. Töbäktä tabiblär häm däwalaw oyışmalarınıñ citeşmäwe (1913 yılda barlığı 319 tabib), epidemiälär belän näticäle köräşü mömkinlege birmi. Fäqirlek, sanitarlıq eşeneñ tübän däräcädä alıp barıluı, üz waqıtında profilaktik çaralar ütkärelmäwe häm meditsina yärdäme kürsätelmäwe - 1930-yıllarğa qädär yoğışlı awırularnıñ artuında töp säbäplärneñ berse. Bigräk tä tuberkulöz, dizenteriä, buma yütäl, skarlatina, çäçäk, timgelle häm qorsaq tifı, traxoma, qorçañğı awıruları kiñ taralğan bula. Sälamätlek saqlaw mäsäläläre Sovet xäkimiäte urnaşqannan soñ ğına däwlät däräcäsendä xäl itelä başlıy.
1920 yılda Sälamätlek saqlaw xalıq komissariatı oyıştırıla, däwalaw oyışmaları belän idarä itü ber üzäkkä tuplana, bala tabu yortları, kolxoz xastaxanäläre, tabib noqtaları, feldşerlıq-akuşer noqtaları, belemle medisin xezmätkärläre äzerläw öçen urta uqu yortları açıla.
Monı da qara: Qazan däwlät meditsina universitetı, Çistay meditsina mäktäbe, Bua meditsina uquxanäse.
Zur fänni-tikşerenü institutları häm däwalaw üzäkläre: Traxomatoz institutı, Travmatologiä häm ortopediä üzäge, Qazan däwlät meditsina akademiäse; «Ij mineral suları», «Bäker» kurortları; «Qazan», «Krutuşka», «Vaslyevo» h.b. şífaxänälär oyıştırıla (1920-1930-yıllar).
Respublikada 1940. yılğa 10 meñ keşegä barlıq meditsina belgeçlekläre isäbennän 6,2 tabib, 18,5 urta belemle meditsin xezmätkäre; xastaxanälärdä 36,2 urın turı kilä. Bizgäk, traxoma, çäçäk, skarlatina, qorçañğı kebek awırular beterelä. Böyek Watan suğışı yıllarında TASSR yaralılarnı däwalaw häm sawıqtıru üzäkläreneñ bersenä äwerelä.
Monı da qara: Qazan xärbi hospitale, Evakuasí hospitalları).
Cirle häm evakuatsiälängän xalıq arasında yoğışlı awırular taraluğa yul quyılmıy. Suğıştan soñğı un yılda respublikada sälamätlek saqlaw oyışmalarınıñ matdi-texnik bazası üsep, nığıp kitä. Çistay, Yäşel Üzän, Alabuğa, Mendeleyevsk şähärlärendä häm cirle üzäklärdä ber ük ürnäktäge ölgelär belän xastaxanälär tözelä.
1970.-1990-yıllarda Republika klinik xastaxanäse, Republika balalar klinik xastaxanäse, Çallı şähär xastaxanäse, 3635 urınğa isäplängän 40tan artıq rayon üzäk xastaxanäläre häm däwalaw binaları safqa bastırıla, şifaxänälär («Livadia», «Ence», «Yaqtaş» - barlığı 4215 urınlı 19 şifaxänä) häm profilaktoriylar (5150 urınlı 50 profilaktoriy) çeltäre kiñäytelä. Ğömümi xirurgiä, neyroxirurgiä, mikroxirurgiä, yöräk-qan tamırları xirurgiäse, tuqıma häm äğzalar küçerü, yasalma böyer üzäkläre h.b. oyışa.
1990-yıllarnıñ 2 çe yartısınnan yaña xastaxanälär häm poliklinikalar tözelä, iskeläre yañartıp qorıla.
2001 yılda şähärdäy Urıssu bistäsendä (Yutazı rayonı) 50 urınlı statsionar, 100 keşe qabul itä alırlıq poliklinikalı Üzäk rayon xastaxanäse, Mamadış şähärendä terapiä binası, Çepyä awılında (Baltaç rayonı) 50 urınlı statsionar, 100 keşe qabul itärlek poliklinikalı xastaxanä, Telänçe Tamaq awılında (Tuqay rayonı) 150 keşe qabul itä alırlıq poliklinika, ş.u. töbäqärä diagnostik klinik üzägeneñ (Qazan) berençe öleşe safqa basa (2000).