Поморлар
Поморлар — рус халкының Ак һәм Баренц диңгезләрендә, шулай ук Мезень, Печора, Онега һәм Төньяк Двина елгаларының төньяк ярларында үзенчәлекле этнографик һәм этнодини төркем. Катна, Новгород һәм Псковтан чыккан славяннар һәм Россиянең Беломор Төньягының аз санлы борынгы фин - угыр халкы кушылудан барлыкка килгән субэтнос. Этник яктан кайсы халыкка караулары турындагы сорау бәхәсле булып кала.
| Поморлар | |
 | |
| Туган тел | Поморский говор[d] |
|---|---|
| Предки из | Новгород республикасы |
| ... хөрмәтенә аталган | Ак диңгез |
| Административ-территориаль берәмлек | Архангельск өлкәсе һәм Мурманск өлкәсе |
| Кулланылган тел | рус теле |
| Моңа өлешчә туры килә | финские народы[d] |
 Поморлар Викиҗыентыкта | |
Этнохороним Ак диңгезнең көнбатыш яры исеменнән - Онега шәһәреннән Кемь шәһәренә кадәр сузылган Помор яры атамасыннан чыккан булырга мөмкин. «Помор» этниконы XVIII гасыр азагыннан файдаланыладыр, мөгаен. XIX гасыр ахырында Архангельск, Мезенский, Онега, Кемь һәм Кола өязләре промыселларында шөгыльләнүче сәнәгатьчеләрнең поморлар дип атаганнар. Традицион диңгез культурасының тарихи варислары буларак, хәзерге вакытта поморлар дип Ак һәм Баренц диңгезләре ярлары буенча торак пунктларда Мезень, Төньяк Двина, Онега һәм Печора ярларында яшәүче халыкны атыйлар.
Мәдәният
үзгәртү
Күрше халыкларның мәдәнияте поморларның әкияти традициясенә сизелерлек йогынты ясаган. Поморьеда иң яраткан маҗаралы әкиятләр диңгез белән бәйле. Гадәттә, мондый әкиятләрнең төп герое - хәерче. Төп герой-хатын-кыз булган әкиятләр дә киң таралган. Ир-ат белән беррәттән ул барлык сынауларны да бүлешә һәм аның ярдәмчесе булып тора. Кайбер әкиятләрдә ул мәкерле дошманның гаепсез корбаны.
Диңгез культурасы С.Г. Писахов һәм Б. В. Шергин әсәрләрендә чагыла. Язучылар Писахов һәм Шергин әсәрләре буенча 1980 нче елларда «Союзмультфильм» да «Ак диңгез буенда көлү һәм хәсрәт» («Смех и горе у Бела моря») дигән мультфильмнар сериясе төшерелә. Шулай ук диңгез культурасының һәм тормышының аерым элементларын Юрий Казаков әсәрләрендә очратырга мөмкин.
Тел һәм сөйләм культурасы
үзгәртү
- Төп мәкалә: Помор сөйләше
Поморларның сөйләм теле - рус теленең помор диалекты. Помор сөйләшенең характерлы билгеләре булып фин-угор телләренең бер өлеше өчен хас фонетикада сузыкларны олаштыру һәм озынайту, борынгы рус теленнән (аның новгород диалектыннан) мирасланган сүзләрнең күплеге, күпсанлы яңа сүзләр, аерым алганда, табигый шартлар һәм поморларның хуҗалык эшчәнлеге белән бәйле, шулай ук борынгы балтыйк, фин-угыр һәм скандинавия телләреннән алынмалар булуы; кайбер фигыльләрнең үзенчәлекләре формаларын булдыру, аорист куллану.
Территориаль төркемнәре
үзгәртүМ. В. Ломоносовның әнисе булган Холмогор янындагы Матигордагы чиркәү (1686-1694).
Чын поморлар: Ак диңгезнең Помор, Летний һәм Карел ярлары өлешендә яшәүче халык. Кандалакша губернасы халкыннан (аларны пякка дип атап) һәм Терск ярлары халкыннан (аларны роканнар дип атап) үзләрен аерып торалар.
Губяннар яки, аларны ничек башка поморлар пякка атыйлар.
Терчаннар яки, аларны башка помор роканнар дип тә атыйлар.
Печордагы устъ-цилёмнар һәм пустозёрлар.
Канин поморлары: зур булмаган аерым төркем; 2002 елгы халык санын алу вакытында 7 кеше үзен канин поморлары дип атаган.
Дин
үзгәртү- Төп мәкалә: Борынгы помор православие чиркәве
Поморларның төп дине булып яңа (Рус Православие Чиркәве), шулай ук иске (борынгы помор чиркәве) йола православие дине тора.
2010 елда Н. Н. Миклухо-Маклай исемендәге РФА этнология һәм антропология институтының кыр экспедициясе заман поморларының динилеген тикшергән.
Чыганаклар
үзгәртү- Латкин Н. В. Поморы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Поморское согласие // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907
- Данилевский Н. Я. Рыбные промыслы и колонизация Мурманского берега // Сборник политических и экономических статей Н. Я. Данилевского. — СПб.: Издание Н. Страхова, 1890. — С. 588—601.
- Шергин Н. А. Богатства Севера: Путевые заметки, очерки и рассказы: На севере; Зырянский край; Ухтенская нефть; Удорский край. — 2-е изд., заново перед. и доп.. — СПб.: Тип. Первой Трудовой Артели, 1909. — 136 с.
- Энгельгардт А. П. Морские промыслы на Мурмане. — Русская земля. Область крайнего севера, 1899. — Т. I. — С. 273.