Обыда

Обыда — удмурт мифологиясендә хатын-кыз персонаж. Фольклорда ике төрле кыяфәттә: урман рухы һәм Баба-яганың удмурт аналогы буларак күрсәтелә.

Этимологиясе

Күпчелек лингвистлар фикеренчә, «обыда» сүзе удмуртча гына түгел. Ул борынгы төрки телләрдән алынган һәм санскрит телендәге «amithaba» — «табигать рухы» сүзенә барып тоташа дигән фикер бар (шулай ук чагыштырыгыз мар. «овда», «овыда», «абда» — «явыз рух»; тат. «атапа»; чуаш «упӑте» — «урман рухы». Финляндия тикшеренүчесе Юрьё Вихманн удмурт теленә ул чуаш теленнән килгән дип фаразлый, чуаш теленең этимологик сүзлеге авторы Михаил Федотов моның белән килешә^[1].

Образы

Обыда турында мәгълүмат киң җәмәгатьчелеккә XX гасыр уртасыннан удмурт һәм рус телләрендә нәшер ителгән удмурт әкиятләре җыентыклары ярдәмендә ачыкланган. Барлык әсәрләр XIX гасырга Удмурт Республикасыннан читтә яшәүче һәм турыдан-туры мари халкы белән элемтәдә булган удмуртларның локаль төркемнәрендә җыелган, мари халык-авыз иҗатында — овда иң киң таралган мифологик персонажларның берсе.

Удмурт дини-мифологик картинасында Обыда аерым урын алып тора. Бу персонажның аерым үзенчәлеге беренче чиратта аның гендер билгесендә: Обыда урманда яшәүче мифологик хатын-кыз затларның берсе.

Обыда — аяклары борылып, күкрәкләре эленеп торган урман җан иясе, ул аларны иңбашларына ыргыта һәм алар ярдәмендә кешене буып үтерә ала дип уйлаганнар^[2].

Удмурт фольклорында Обыда ике төрле кыяфәттә күрсәтелә: урман җан иясе буларак кеше ярдәмчесе һәм удмурт убырлы карчыгы буларак. Жанр составы буенча удмурт фольклор текстлары Обыда турында тылсымлы әкиятләргә карый («Обыда әби»), яки мифологик әкият һәм чынга охшаш (быль) әкиятләр («Обыда һәм кеше», «Солдат һәм Обыда») тоташуында тора. Фольклор текстларының берсендә дә бу мифологик затның тышкы кыяфәтенең гомуми яки җентекле тасвирламасы юк, ләкин алар Обыданың урманда зур гаилә булып яшәвен күрсәтәләр.

Искәрмәләр

↑ Т. И. Панина. Образы лесных духов в удмуртской мифологии и фольклоре: III. Обыда (лесная женщина) // Ежегодник финно-угорских исследований. — 2017. — № 2. — С. 53—66.
↑ Образы лесных духов в удмуртской мифологии и фольклоре: III. Обыда (лесная женщина).

Әдәбият

Владыкин В. Е. Религиозно-мифологическая картина мира удмуртов. Ижевск: Удмуртия, 1994.
Владыкина Т. Г. Удмуртский фольклор. Ижевск: УдмИИЯЛ, 1998.
Чураков В. С. Размышления о «вотской вере» (к проблеме удмуртского Олимпа) // Материалы межрегиональной научно-практической конференции «Материальная и духовная культура народов Урала и Поволжья: История и современность». Глазов, 2005. С. 83-84.
Чураков В. С. Удмуртские традиционные верования в свете некоторых лексических реконструкций // Иднакар: методы историко-культурной реконструкции. 2007. № 1. С. 51-64.
Шутова Н. И. Дохристианские культовые памятники в удмуртской религиозной традиции. Ижевск: УдмИИЯЛ, 2001.

[1] Т. И. Панина. Образы лесных духов в удмуртской мифологии и фольклоре: III. Обыда (лесная женщина) // Ежегодник финно-угорских исследований. — 2017. — № 2. — С. 53—66.

[2] Образы лесных духов в удмуртской мифологии и фольклоре: III. Обыда (лесная женщина).

[1]

[2]