Леонид Лахтин
Леонид Кузьмич Лахтин (1863 елның 14 (26) яки 15 (27) апреле, Богословское авылы, Чернский өязе, Тула губернасы, Россия империясе — 1927 елның 14 июле, Мәскәү, ССРБ) — Россия һәм совет математигы, югары дәрәҗәдәге алгебраик тигезләүләрне чишү, шулай ук математик статистика өлкәсендә белгеч. Чиста математика докторы (1897). Дерптский (Юрьевский) университеты профессоры, Мәскәү университетының атказанган профессоры. Мәскәү университеты ректоры (1904—1905), Мәскәү университетының Физика-математика факультеты деканы (1912—1918).
| Леонид Лахтин | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | рус. Леонид Кузьмич Лахтин |
| Туган | 14 (26) апрель 1863 яки 14 апрель 1863[1] Тула гөбернәсе, Россия империясе |
| Үлгән | 14 июль 1927[1] (64 яшь) Мәскәү, СССР |
| Күмү урыны | Новодевичье зираты[d] |
| Ватандашлыгы | Россия империясе.svg){kind=small} СССРРСФСР[d] |
| Әлма-матер | Мәскәү университетының физика-математика факультеты[d] һәм Мәскәү дәүләт университеты[2] |
| Һөнәре | математик |
| Эш бирүче | Тарту университеты[d], Мәскәү император университеты[d], Дерпт университеты[d] һәм Мәскәү дәүләт университеты |
| Гыйльми дәрәҗә: | докторлык дәрәҗәсе[d] (1897) |
| Гыйльми исем: | Заслуженный профессор Московского университета[d] |
Профессор Николай Бугаевның укучысы һәм дусты. Дини философ Павел Флоренскийның укытучысы[3].
Тормыш юлы
үзгәртү 1863 елның 14 (26) яки 15 (27) апрелендә Тула губернасының Чернский өязе Богословский авылында туа. Ул Россиянең нәселле мактаулы гражданнары гаиләсендә туа[3]. Өченче Мәскәү гимназиясендә урта белем ала. Аны тәмамлаганнан соң 1881 елда Мәскәү университетының Физика-математика факультетына укырга керә. 1885 елда университетны тәмамлый һәм анда чиста математика кафедрасы буенча профессорлык дәрәҗәсен алу өчен калдырыла[4].
1887 елдан Лахтин — Өченче Мәскәү гимназиясендә математика укытучысы. 1889 елдан — Мәскәү университетының Физика-математика факультетында приват-доцент, шулай ук Мәскәү межалау институтының инженер классларында һәм берничә гимназиядә математика укытучысы[4].
1892 елда Лахтин Юрьевский (Дерпт) университеты профессоры вазыйфасын башкара. 1893 елда ул 3, 4, 5 нче һәм бер төр 6 нчы дәрәҗә тигезләнүләрне тикшерүгә багышланган магистрлык диссертациясен яклый (темасы — «Гипергеометрик функцияләрдә чишелә торган алгебраик тигезләүләр»). 1896 елдан — кабат Мәскәү университетында, башта гадәттән тыш профессор, ә 1902 елдан — гади профессор; ул университеттагы эшне Император Мәскәү техник училищесында һәм Мәскәү межалау институтында укыту белән берләштерә. 1897 елда ул докторлык диссертациясен яклый (темасы — «Югары төркемнәрнең алгебраик тигезләмәләре дифференциаль резервлары»)[5].
1903 елда Лахтин — Мәскәү университеты ректорының ярдәмчесе, ә 1904 елның августында ректор була. Ул бу вазыйфага 4 еллык срокка билгеләнә, ләкин 1905 елның августында, революцион вакыйгалардан соң, «Халык мәгарифе министрлыгының уку йортлары белән идарә итү турында вакытлы кагыйдәләр»е үз көченә керә, аның нигезендә университетлар үз ректорларын ирекле сайлау хокукын ала, — һәм Лахтин, шуңа бәйле рәвештә, отставкага китәргә мәҗбүр була, үз урынын сайлаган профессор С. Н. Трубецкийга бирә. Лахтин бу вакыйгалардан соң Мәскәү университетының Физика-математика факультетында укытуын дәвам итә, 1912—1918 елларда ул факультет деканы була. 1910—1918 елларда — А. Шелапутин исеменддәге 3 нче Мәскәү реаль училищесы директоры[6]. 1914 елда аңа Атказанган профессор исеме бирелә[4].
1916 елның маенда, профессор Д. Ф. Егоров белән булачак академик Н. Н. Лузинның магистрлык диссертациясе буенча рәсми оппонентлары белән чыгыш ясаганда, диссертантка аның эше өчен, магистрлык дәрәҗәсен узып, чиста математика докторының гыйльми дәрәҗәсен бирергә тәкъдим итә (бу сирәк очрак була)[4].
Совет чорында Лахтин укытуын дәвам итә, шулай ук Мәскәү университетының Математика институтында статистиклар төркемен җитәкли[7]. «Анализга кереш», «Интеграль исәпләү», «Ихтималлык теориясе», «Дифференциаль исәпләү», «Ахыргы аермаларны исәпләү» курсларын укыган. Л. В. Лёвшин бәяләвенчә, ул үз тыңлаучыларына иң катлаулы проблемаларның асылын ачык һәм аңлаешлы итеп аңлаткан яхшы педагог булган. Математика тарихчысы профессор А. П. Юшкевич истәлекләренә караганда, «университетның беренче курсында (1923) миңа шулай ук аның хәтта бик аз әзерләнгән кешегә дә аңлаешлы, ләкин математика тармагында бөтен атмосферага үтеп кергән "лузитания" (академик Н.Н. Лузин) рухы белән кискен капма-каршы килгән анализ белән таныштыру турындагы лекцияләрен тыңлау мөмкинлеге бирелә[4]. Россия һәм совет физигы, физика-математика фәннәре докторы В. Д. Зернов хатирәләре буенча, Л. К. Лахтин «математиканы шулай аңлаткан, өйдә өстәмә теорияне өйрәнү таләп ителмәгән диярлек»[4].
1927 елның 14 июлендә вафат була. Мәскәүдә Новодевичье зиратында җирләнгән[4].
Фәнни эшчәнлек
үзгәртүМатематика өлкәсендә Лахтин тикшеренүләре ике төп темага багышланган: дифференциаль тигезләүләр интегралына (тиешле алгебраик тигезләмәләрнең дифференциаль результатлары) бәйле махсус функцияләрдә югары дәрәҗәдәге алгебраик тигезләүләрне хәл итүгә һәм гомеренең соңгы елларында шөгыльләнгән математик статистикага багышланган, шул исәптән икътисадта математик статистика методларын куллану мәсьәләләре буенча да эшләгән[7].
1924 елда Лахтин ихтималлык теориясе буенча дәреслек-курс бастыра[4].
Үз эшләрендә ул алгебра үсешендә мөһим роль уйнаган теоретик-төркем методларын киң кулланган[4].
Кайбер хезмәтләре
үзгәртү- Некоторыя упрощения в решении неопределённого уравнения второй степени с двумя неизвестными // Математический сборник : журнал. — М., 1890. — Т. 14, № 4. — С. 487—526.
- Алгебраические уравнения, разрешимые в гипергеометрических функциях. — 1892—1893.
- О жизни и научных трудах Николая Ивановича Лобачевского (по поводу столетней годовщины дня его рождения) // Математический сборник : журнал. — М., 1894. — Т. 17, № 3. — С. 474—493.
- Дифференциальные резольвенты алгебраических уравнений высших родов // Математический сборник : журнал. — М., 1896—1897. — Т. 19, № 2—3.
- Труды Н. В. Бугаева в области анализа // Математический сборник : журнал. — М., 1905. — Т. 25, № 2. — С. 322—330.
- Николай Васильевич Бугаев (биографический очерк) // Математический сборник : журнал. — М., 1905. — Т. 25, № 2. — С. 251—269.
- Кривые распределения и построение для них интерполяционных формул по способам Пирсона и Брунса. — М., 1922.
- Курс теории вероятностей. — М.—П., 1924.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 Каталог Немецкой национальной библиотеки
- ↑ математика гаиләбелеме — 1997.
- ↑ 3,0 3,1 Саввина О. А., Колягин Ю. М. Математик Л. К. Лахтин и Московский университет: Житие, события, судьба. — М.: Изд-во ПСТГУ, 2012. — 248 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-7429-0716-9.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Лёвшин Л. В. Леонид Кузьмич Лахтин // Деканы физического факультета Московского университета. — М.: Физический факультет МГУ, 2002. — С. 158—163. — 272 с. — 500 экз. — ISBN 5-8279-0025-5.
- ↑ Годин А. Е. Л. К. Лахтин — ученик и верный помощник Н. В. Бугаева // Развитие идей Московской философско-математической школы. — Издание второе, расширенное. — М.: Красный свет, 2006. — 379 с. — ISBN 5-902967-05-8.
- ↑ Богословский М. М. Дневники. 1913–1919: Из собрания Государственного Исторического музея. — М.: Litres, 2011. — С. 363. — 423 с. — ISBN 978-5-9691-0653-6. Архивированная копия. әлеге чыганактан 2017-03-29 архивланды. 2019-05-08 тикшерелгән.
- ↑ 7,0 7,1 Бородин А. И., Бугай А. С. Биографический словарь деятелей в области математики / Под ред. И. И. Гихмана. — Киев: Радянська школа, 1979. — С. 298. — 608 с. — 80 000 экз.
Әдәбият
үзгәртү- Бородин А. И., Бугай А. С. Биографический словарь деятелей в области математики / Под ред. И. И. Гихмана. — Киев: Радянська школа, 1979. — С. 298. — 608 с. — 80 000 экз.
- Левшин Л. В. ЛАХТИН Леонид Кузьмич // Императорский Московский университет: 1755—1917: энциклопедический словарь / составители А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 376—377. — 894 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8.
- Лёвшин Л. В. Леонид Кузьмич Лахтин // Деканы физического факультета Московского университета. — М.: Физический факультет МГУ, 2002. — С. 158—163. — 272 с. — 500 экз. — ISBN 5-8279-0025-5.
- Саввина О. А., Колягин Ю. М. Математик Л. К. Лахтин и Московский университет: Житие, события, судьба. — М.: Изд-во ПСТГУ, 2012. — 248 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-7429-0716-9.
Сылтамалар
үзгәртү- Лахтин Леонид Кузьмич. Биография.Ру.
- Лахтин Леонид Кузьмич. Летопись Московского университета.
- Л. К. Лахтин басмалары исемлеге. Math-Net.Ru.