Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе

Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе
	Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе
Тип	җитештерү берләшмәсе
Деятельность	электрон-исәпләү машиналарын эшләү һәм җитештерү
Нигезләү елы	1954
Прежние названия	1962 елга кадәр — Казан математика машиналары заводы ; 1988 елга кадәр — Казан электрон-исәпләү машиналары заводы; 1994 елга кадәр — Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе;
Год закрытия	1994
Урнашыу	Россия: Казан, Себер тракты, 34
Отрасль	Радиотехника һәм электрон сәнәгать

Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе — Казан шәһәренең Совет районында эшләгән гомуми билгеләнештәге электрон-исәпләү машинасы җитештерү предприятиесе. Дөньяда өчле компьютерларны ( «Сетунь» электрон-исәпләү машинасы) серияле җитештергән бердәнбер предприятие^[1]^[2]^[3]^[4].

Тарих

1951—1960

ССРБ Министрлар Шурасының 1951 елның 11 маендагы 1213 номерлы карары белән Казанда математик машиналар заводы төзү турында карар кабул ителә. Машина төзелеше һәм приборлар төзү министрлыгының 1953 елның 1 апрелендәге 182-53 номерлы карары белән завод төзелешенә проект биреме һәм аның генераль планы расланды. Завод «Стрела» тибындагы электрон-исәпләү машинасын, дифференциаль анализаторлар һәм электрон модельләштерү җайланмалары җитештерүе каралган^[1].

Завод төзелеше өчен урын Казан шәһәренең Совет районында бүлеп бирелгән: шәһәр читендә, анда шәһәр чүплеге һәм совхоз басулары урнашкан.

1954 елның 4 августында Казан математика машиналары заводы (КММЗ, «Матмаш» заводы) директоры итеп Константин Елизарович Минеев билгеләнә. 1955 елда СКБ-245 Пенза филиалыннан («Рубин» фәнни-җитештерү предприятиесе) күчеп килгән Евгений Викторович Барышников баш инженер булып эшли^[1].

1954 елда бер катлы корпус төзелә башлый, 1956 елда — өч катлы корпус төзелә, 1958 ел уртасында заводның барлык хезмәтләре урнаштырыла^[1].

Төзелеш вакыты башлангыч планнарга карата сузылганга күрә, 1957 елның өченче кварталына приборлар төзү һәм автоматлаштыру чаралары министрлыгы тарафыннан эшләнгән беренче җитештерү планы белән Казан математик машиналар заводы яңа ЭВМ М-20 җитештерәчәк, дип расланган^[5].

1959 ел ахырында заводта В.С. Михайлов җитәкчелегендә электрон исәпләү машиналары һәм приборлар эшләү өчен махсус конструкторлык бюросы төзелә. Ул вакытка завод хезмәткәрләре саны 2000 кешегә җиткән, шуларның 476сы — югары белемле булган^[1].

1960 ел ахырында завод беренче ике М-20 — ул вакытта иң куәтле Советлар Союзында электрон-исәпләү машиналары чыгара.

Машиналарны төяп җибәрү өчен өченче каттан беренче катка электрон-исәпләү машинасын төшерү өчен җайланма ясалган, бина стенасының бер өлеше сүтелде, завод территориясендә тимер юл тармагы сузылды^[6]. 1965 елга кадәр завод тарафыннан 63 шундый машина чыгарылган, шуннан соң электрон-исәпләү машинасының беренче буын җитештерү туктатылган^[1].

1961—1964

1961 елда завод кече «Сетунь» электрон-исәпләү машинасын (өчле исәпләү системасында эшләүче ярымүткәргечле электрон-исәпләү машинасы) җитештерүне үзләштерү бурычын ала. Машинаның беренче үрнәге шул ук елны әзерләнгән иде. Аны Мәскәүдә «Сетуни» баш конструкторы Н.П. Брусенцов җитәкчелегендә гамәлгә ашырдылар^[1]

Казан заводында «Сетуни» производствосын үзләштерү радиоэлектроника буенча баш инженер урынбасары Е. Б. Барыкин җитәкчелегендә алып барылды^[1].

1962 елда завод исеме Казан электрон-исәпләү машиналары заводы дип үзгәртелә^[7]^[8].

1965 елга кадәр завод тарафыннан 47 «Сетуни» комплекты әзерләнде. Машиналарның күп өлеше ССРБ югары уку йортларында эшләгән.

1965—1970

1965 елдан завод ССРБ радиопромышленность министрлыгы карамагына күчә.

1966 елда завод җитәкчелеге алышынды. Директор итеп В. Н. Иванов, баш инженер — К. П. Орешин билгеләнде^[1].

Заводта М-20 белән тулысынча туры килә торган икенче буын М-220 ярымүткәргеч электрон-исәпләү машинасын ясау башланды. М-220 баш конструктор Б. С. Антонов җитәкчелегендә электрон машиналар Фәнни-тикшеренү институтында эшләнгән.

Завод М-220 машиналары белән бер үк вакытта Г. Е. Овсепян һәм Г. А. Оганян җитәкчелегендә Ереван математик машиналар Фәнни-тикшеренү институтында эшләнгән «Наири» сериясенең кече электрон-исәпләү машинасын сериясен чыгара. 1965 елдан 1970 елга кадәр завод тарафыннан 509 «Наири» чыгарылган.

1971—1987

1971 елда завод электрон-исәпләү машиналарның өченче буын сәнәгать җитештерүен башлый.

Казан электрон исәпләү машиналары заводының бүлек башлыгы А. Х. Абдрахманов «социалистик илләрнең бердәм ЭВМ системасының операцион системаларын төзү, үзләштерү һәм гамәлгә кертү өчен» 1978 елда СССР Дәүләт премиясе белән бүләкләнә^[9].

1988—1994

1988 елда радиосәнәгать министрлыгы структурасы үзгәрү сәбәпле, завод сәнәгать берләшмәсе итеп үзгәртелә һәм исәпләү системалары чыгару буенча Казан производство берләшмәсе исемен ала^[10]. Җитештерү берләшмәсенең генераль директоры итеп И. З. Гыйззәтуллин билгеләнде^[1].

1989 елның штат расписаниесе нигезендә, ул вакытта предприятиедә 14 мең хезмәткәр эшли^[11].

1991 елда Бөекбритания компьютерлар җитештерүче «International Computers Limited» (ICL) белән килешү нигезендә «ICL-КПО ВС» (1991 елның 2 июлендә РСФСР Финанс министрлыгында теркәлгән совет-Британия уртак предприятиесе оештырыла.

1994 елның 17 октябрендә Россия сәнәгатьнең оборона тармаклары буенча дәүләт комитеты һәм Татарстан Республикасы Министрлар Кабинетының 1994 елның 17 октябрендәге 300/508 номерлы карары нигезендә Казан исәпләү системалары җитештерү берләшмәсе «Терминал» Казан Җитештерү берләшмәсе белән бәрелешә.

Эшләнмә

Предприятиенең төп продукциясе электрон-исәпләү машиналар һәм электрон-исәпләү машиналар базасындагы исәпләү комплекслары булды, алар элеккеге ССРБ республикаларының барлык фәннәр академияләренең исәпләү үзәкләрендә, шулай ук Дәүләт планында, дәүләт стандартында, фән һәм техника буенча Дәүләт комитетында, оборона министрлыгында һәм илнең күп кенә алдынгы предприятиеләрендә эксплуатацияләнде^[1].

Шулай ук предприятие берничә махсус техника эшләнмәләре чыгара. 1959 елдан 1993 елга кадәр төрле матбугат җайланмалары эшләп чыгару җайга салына. Завод илдә киң алфавит-цифрлы матбугат өчен җайланмалар: АЦПУ-128-2, АЦПУ-128-3, ЕС-7032, ЕС-7036, ЕС-7037, ЕС-7038 җитештерүче бердәнбер булды^[1].

Моннан тыш, предприятие «Электроника Д1-014-квадро» квадрофоник көчәйткеч, «Электроника 35АС-015» акустик системасын һәм «Идел» югары сыйфатлы язылу магнитофоннарын чыгарган^[12].

Кадрлар

Завод тарихында аның цехларында һәм лабораторияләрендә 50 меңнән артык кеше эшләгән^[11]. 1989 елның штат расписаниесендә 14 мең хезмәткәр исәпләнә. Предприятиедә Советлар Берлеге каһарманы, Бөек Ватан сугышы танкист-асы С. В. Коновалов, Дан орденының тулы кавалеры танкист Р. К. Халитов, Социалистик Хезмәт Каһарманы Н. М. Капитонов, шулай ук биш ССРБ Дәүләт премиясе лауреаты, сигез Ленин комсомолы премиясе лауреаты, биш Ленин ордены кавалеры эшләделәр^[11].

Искәрмәләр

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Бадрутдинова М. Ш. Казанское производственное объединение вычислительных систем // Виртуальный компьютерный музей. — 2006. — 18 ноября.
↑ Александр Петров. Троичный компьютер: да, нет, может быть: логика 2012 елның 5 сентябрь көнендә архивланган. // Популярная механика. — 2011. — Сентябрь.
↑ Юрий Ревич. Советская троица: Чем в СССР хотели заменить биты и байты // Slon.ru. — 2010. — 30 сентября.
↑ Юрий Ревич. Советская троица: Чем в СССР хотели заменить биты и байты // Slon.ru. — 2010. — 30 сентября.
↑ Михайлов В. А., Штейнберг В. И. Гонка без финиша // Радиопромышленность. — 2009. — № 2. — С. 19-35.
↑ Очерки истории КЗЭВМ. Статья 8: Первые ЭВМ — М-20 // Виртуальный Казанский компьютерный музей. — 2009. — 1 июня.
↑ Постановление Совмина РСФСР № 1600 от 13 декабря 1962 года.
↑ Постановление СНХ Средне-Волжского экономического района № 936-р от 10 июня 1963 года.
↑ Пржиялковский В. В. Операционные системы ЕС ЭВМ // Сайт «Домашнее Радио».
↑ Приказ Минрадиопрома СССР № 221 от 9 марта 1988 года.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Андрей Кобяков. {{{башлык}}} // «Республика Татарстан» : газета. — № 196—197 (25012).
↑ Радио и телевизионная аппаратура на букву «И» 2012 елның 5 ноябрь көнендә архивланган. // Виртуальный музей и справочник «Отечественная Радиотехника 20 века».

Әдәбият

Малиновский Б. Н. История вычислительной техники в лицах. — Киев: фирма «КИТ», ПТОО «А. С. К.», 1995. — 384 с. — ISBN 5-7707-6131-8
Казанский завод ЭВМ (КЗММ, КЗЭВМ, КПО ВС) / Авт.-сост.: М. Ш. Бадрутдинова. — Казань: Совет ветеранов КПО ВС, 2004. — 298 с. — ISBN 5-9222-0091-7

Сылтамалар

Совет ветеранов КПО ВС 2017 елның 14 май көнендә архивланган. // Официальный сайт ОАО «ICL-КПО ВС».

[badtrudkpovt2-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Бадрутдинова М. Ш. Казанское производственное объединение вычислительных систем // Виртуальный компьютерный музей. — 2006. — 18 ноября.

[2] Александр Петров. Троичный компьютер: да, нет, может быть: логика 2012 елның 5 сентябрь көнендә архивланган. // Популярная механика. — 2011. — Сентябрь.

[3] Юрий Ревич. Советская троица: Чем в СССР хотели заменить биты и байты // Slon.ru. — 2010. — 30 сентября.

[4] Юрий Ревич. Советская троица: Чем в СССР хотели заменить биты и байты // Slon.ru. — 2010. — 30 сентября.

[5] Михайлов В. А., Штейнберг В. И. Гонка без финиша // Радиопромышленность. — 2009. — № 2. — С. 19-35.

[histKZEVM-6] Очерки истории КЗЭВМ. Статья 8: Первые ЭВМ — М-20 // Виртуальный Казанский компьютерный музей. — 2009. — 1 июня.

[7] Постановление Совмина РСФСР № 1600 от 13 декабря 1962 года.

[8] Постановление СНХ Средне-Волжского экономического района № 936-р от 10 июня 1963 года.

[9] Пржиялковский В. В. Операционные системы ЕС ЭВМ // Сайт «Домашнее Радио».

[10] Приказ Минрадиопрома СССР № 221 от 9 марта 1988 года.

[kobyakov-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Андрей Кобяков. {{{башлык}}} // «Республика Татарстан» : газета. — № 196—197 (25012).

[12] Радио и телевизионная аппаратура на букву «И» 2012 елның 5 ноябрь көнендә архивланган. // Виртуальный музей и справочник «Отечественная Радиотехника 20 века».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]