Иван Дергачёв
Иван Алексеевич Дергачёв (1911 елның 5 (18) июле, Пермь, Россия империясе — 1991 елның 2 апреле, Свердловск, РСФСР, ССРБ) — совет әдәбият белгече, филология фәннәре докторы, профессор, А. М. Горький исемендәге Урал дәүләт университетын оештыручыларның берсе һәм филология факультетының беренче деканы. Язучылар берлеге әгъзасы. РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре (1974).
| Иван Дергачёв | |
|---|---|
| Туган | 5 (18) июль 1911 яки 18 июль 1911[1] Пермь, Россия империясе |
| Үлгән | 2 апрель 1991[1] (79 яшь) Екатеринбург, РСФСР, СССР |
| Күмү урыны | Широкая-Речка зираты[d] |
| Ватандашлыгы |  СССР |
| Әлма-матер | Пермь дәүләт гуманитар-педагогика университеты |
| Һөнәре | галим |
| Эш бирүче | Урал дәүләт университеты[d] |
| Катнашкан сугышлар/алышлар | Алман-совет сугышы |
| Гыйльми дәрәҗә: | филология фәннәре докторы[d] |
Тормыш юлы
үзгәртү1911 елның 18 июлендә Пермьдә халык училищелары инспекторы һәм авыл укытучысы гаиләсендә туа.
Пермь университетының педагогия факультетына укырга керә; аны аерып, мөстәкыйль Пермь индустриаль-педагогика институтын булдырылгач, аның әдәби бүлеген тәмамлый (1931), Свердловскка күчеп килә. Урал индустриаль институтының уку-укыту бүлеге мөдире, эш факультеты һәм элемтә техникумы укытучысы, укытучы һәм фәнни китапханә директоры булып эшли. 1940 елда Урал дәүләт университетының филология факультетының беренче деканы була.
Бөек Ватан сугышы елларында мобилизацияләнә, Көнбатыш, Калинин, Балтыйк буе фронтларында сугыша, майор.
1945—1955 елларда Урал политехника институтында һәм Свердловск институтында чит телләр укыта. 1953 елда «Д. Н. Мамин-Сибирякның „Өч ахыр“ (Урал елъязмасы) романы темасына» кандидатлык диссертациясен яклый. 1955 елдан Урал дәүләт университетында рус һәм чит ил әдәбияты кафедрасы доценты булып эшли, 1967—1974 елларда әлеге кафедра белән җитәкчелек итә, 1974 елдан үлеменә кадәр аның профессоры була.
1959—1963 елларда — филология факультеты деканы. 1980 елда «Д. Н. Мамин-Сибиряк 1870—1890 еллар рус әдәби процессында» докторлык диссертациясен яклый.
XIX гасыр рус әдәбияты, Урал әдәбияты буенча белгеч. Әдәбият белеме регионалистика классигы. Д. Н. Мамин-Сибиряк иҗатын өйрәнү белән шөгыльләнә (40тан артык эш), бу аңа бөтенсоюз танылыш китерә. А. Кирпищикова, А. Погорелов, А. Туркин, К. Носилов, Е. Гадмер исемнәрен ачып, күп еллар Урал әдәбиятының торышын күзәтә. Ф. М. Решетников иҗатын өйрәнү белән шөгыльләнә. XIX гасыр ахырында рус әдәбиятында реализм үсешенең оригиналь концепциясен эшләгән.
1966 елдан 1987 елга кадәр чыккан Урал дәүләт университетының рус һәм чит ил әдәбияты кафедрасының «1870—1890 еллар рус әдәбияты» фәнни мәкаләләр җыентыгына нигез салучы һәм җаваплы мөхәррире (барлыгы 19 чыгарылыш). Д. Н. Мамин-Сибирякның кайбер инша басмалары әзерли. Ике йөзгә якын фәнни публикация авторы.
Дергачёв «Уральский современник» альманахының, «Урал» журналының, «Урал китапханәсе» сериясенең редколлегияләре әгъзасы, Урта Урал китап нәшриятының редсоветы әгъзасы, Берләшкән Урал язучылар музееның гыйльми советы рәисе.
Кызы — әдәбият белгече Елена Дергачёва-Скоп (1937).
1991 елның 2 апрелендә вафат була, Екатеринбургның Широкореченское зиратында җирләнә[2].
Иван Дергачёв истәлегенә Екатеринбургта ике елга бер тапкыр Бөтенроссия фәнни конференциясе («Дергачёв укулары») үткәрелә.
Бүләкләр
үзгәртү- 2 нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены (1944 елның 17 феврале, 1985 елның 6 апреле)[3];
- Кызыл Йолдыз ордены (1944 елның 29 августы);
- «Сугышчан хезмәтләре өчен» медале (1942 елның 6 октябре);
- «1941—1945 еллар Бөек Ватан сугышында Алманияне җиңгән өчен» медале (1945 елның 9 мае)[4];
- РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре (1974);
- Д. Н. Мамин-Сибиряк исемендәге премия (2002 — үлгәннән соң) — Д. Н. Мамин-Сибиряк иҗатын өйрәнүгә зур өлеш керткән өчен.
Төп хезмәтләр
үзгәртү- Книги и судьбы. Страницы литературной жизни Урала. — Свердловск: Средне-Уральское книжное издательство, 1973.
- Д. Н. Мамин-Сибиряк: Личность. Творчество. — Свердловск: Средне-Уральское книжное издательство, 1977. Изд. 2-е, доп., 1981;
- Д. Н. Мамин-Сибиряк в литературном контексте второй половины XIX века. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1992. — ISBN 5-7525-0418-X (посмертное изд.)
- Д. Н. Мамин-Сибиряк в русском литературном процессе 1870—1890-х годов. — Новосибирск: Изд-во СО РАН, 2002.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 Library of Congress Authorities — Library of Congress.
- ↑ Граждане г. Екатеринбурга, похороненные на Широкореченском кладбище. Биографические статьи: Д // Комарский В. Я. Ушедшие в Вечность. Широкореченское кладбище г. Екатеринбурга. — Уральский рабочий. — В. 1. — Т. 1 (А — И).
- ↑ Дергачев Иван Алексеевич 1911 г.р.
- ↑ Подвиг народа. әлеге чыганактан 2012-07-29 архивланды. 2021-11-03 тикшерелгән.
Әдәбият
үзгәртү- Писатели Среднего Урала. / Сост. Л. И. Зыкова; Предисл. Л. Л. Сорокина. — Свердловск: Средне-Уральское книжное издательство, 1986.
- Иван Алексеевич Дергачёв (1911—1991): Библиография трудов(үле сылтама) (недоступная ссылка) / Сост. В. Н. Алексеев, М. И. Дергачёва, И. И. Степанова, Г. К. Щенников; Вступ. ст. И. И. Дергачёва. — Свердловск, 1991. — 96 с.
- Уральский государственный университет в биографиях. / Э. Г. Альбрехт и др. — Екатеринбург: УрГУ, 1995. — ISBN 5-230-06742-X
Сылтамалар
үзгәртү- Дергачёвские чтения в электронном архиве УрГУ
- УрГУ в биографиях: И. А. Дергачёв(үле сылтама)
- Г. К. Щенников об И. А. Дергачёве