Wikipedia

Гиперборея

Гиперборея (бор. грек. Ὑπερβορεία — «Борей аръягында», «төньяк җил артыннан») — борынгы грек мифологиясендә легендар төньяк ил[1][2] һәм борынгы грек мирасын алган Европа традициясе буенча, Гиперборей кешеләренең яшәү урыны. Тарихи фәндә гиперборейлар мифы, тарихи нигезсез, төрле культураларга хас булган читтә яшәүче халыклар турында утопик идеяларның аерым очрагы булып санала.

Герард Меркаторның 1595 елгы картасында Арктика континенты
Себастьян Мюнстерның "Гомуми космография"сендә Гиперборея

Яңа заманда оккультизмда, Елена Блаватская теософиясе һәм Аричелек мифын яклаучылар арасында, Гиперборея хәзерге кешелекнең ата-бабалары туган йорты, «ак», «Ари», «Төньяк раса», яки аерым бер халыкның килеп чыгышы урыны булып санала[3] . Төрле авторлар Гипербореяне Гренландиядә, Урал таулары янында, Кола ярымутравында, Карелиядә, Таймыр ярымутравында урнаша дип исәплиләр; Гиперборея Төньяк Океанда баткан утрауда (яки материкта) урнашуы турында да фикер әйтелә.

Атамасы

үзгәртү

Борынгы чыганаклар гиперборейларның килеп чыгышының төрле версияләрен бирә. Ференик сүзләре буенча[4], гиперборейлар борынгы титаннар каныннан үскәннәр . Фанодем[5] әйтүенчә, алар үз исемнәрен Афина кешесе Гиперборейдан алганнар. Филостефан[6] Гиперборейның Фессалия кешесе булуын әйтә, башкалар аларны Пеласгияле Гиперборей, Фороней һәм Перимела (Эеолус кызы) улы дип исәпли[7] . Гиперборейлар Родос Симиусның «Аполлон» шигырендә искә алына[8] . Патрас Мнасей[9] буенча, алар хәзер Дельфлар дип аталалар[10] .

Борынгы мифлар

үзгәртү

Гиперборейлар, эфиоплар, феакалар һәм лотофаглар белән беррәттән, илаһларга якын һәм алар яраткан халыклар исәбенә керәләр. Аларның яклаучысы Аполлон кебек үк, гиперборейлар сәнгатьтә сәләтле. Бәхетле тормыш гиперборейларда җырлар, биюләр, музыка һәм мәҗлесләр белән үрелеп бара; бу халыкка — Аполлонның мөбәтләре һәм хезмәтчеләренә мәңгелек күңел ачу һәм изге догалар хас.[11] Геракл Истр (Дунай) чыккан урыннарда Олимпиягә гиперборейлардан зәйтүн алып килгән. Хәтта үлем дә гиперборейларга тормыштан туюдан котылу кебек килә, һәм алар, барлык ләззәтләрне кичереп, диңгезгә ташланалар. Теләгән кеше үлгәннән соң яңадан туарга мөмкин.[12]

Диодор Сицилийский сүзләре буенча, Аполлон 19 ел саен гиперборейларга килә, һәм алар үз гимннарында аны өзлексез мактап торалар.[13] Аполлон үзе дә вакыт-вакыт, җәйге эсселектә Дельфка әйләнеп кайту өчен, аккошлар җиккән арбасына утырып, гиперборейлар иленә юнәлә (бу хакта Аполлон гимнында Алкей искә ала).[14] Кайбер риваятьләр Делос утравына Аполлонга гиперборейлардан беренче уңыш китерүгә бәйле: бүләкләр белән җибәрелгән кызлар Делостан кайтмыйлар (анда калалар яки көчләүгә дучар ителәләр), шуннан соң гиперборейлар күрше ил чигендә бүләкләр калдыралар, аннан аларны башка халыклар акрынлап күчерә, шул исәптән Делоска кадәр.[15]

Хәзерге мифология

үзгәртү

XVIII гасырда француз астрономы һәм сәясәт эшлеклесе Ж. С. Байи Бөтендөнья су басуын кичергән кешеләрнең Ерак Төньяк районнарыннан Себергә, ә аннары Һиндстанга китүләре һәм үзләре белән югары цивилизация алып килүләре турындагы гипотеза белән чыгыш ясый. Байиның идеяләре кайбер астрономик исәпләүләргә һәм борынгы мифларга нигезләнгән. Бу гипотеза француз философы һәм эзотеригы Антуан Фабра д’Оливка йогынты ясый, ул 1824 елда бастырылган китабында үзенең карашларын бәян итә. Фабр д’Олив төньяктан арилар килүе турындагы һинд мифы белән илһамланган. Ул аларны «борейлар расасы» дип атаган һәм элек поляр Арктида, яки Арктогея (грек. «Төньяк җир») материгы булуын күздә тоткан.

Баштарак алар "кара раса"дан көчсезрәк булганнар һәм берникадәр вакыт аның коллары булганнар. Соңрак бу «бореаль кельтлар» Европада хакимиятне яулап ала, аннан үз юлбашчылары Рам җитәкчелегендә Һиндстанга юнәлә һәм дөнья империясен төзи. Фабр д’Оливе полигенизм тарафдары булган һәм кеше расалары бер-берсеннән бәйсез рәвештә төрле дәверләрдә һәм төрле төбәкләрдә барлыкка килгән дип санаган. Фабр д’Оливның идеяләрен 1880 нче елларда француз эзотеригы Александр Сент-Ив д’Альвейдр үстерә. Ул Рам төзегән дөньякүләм «ари империясе» турында яза. Сент-Ив д’Альвейдр Кыямәт алдыннан кешелек берләшергә тиеш, дип саный, янәсе, акыл ияләре тарафыннан Антихристтан яшерен рәвештә сакланып куелган изге борынгы язмаларда ул моның нигезен күргән.

Сент-Ив д’Альвейдр яһүдләр һәм насара традициясе бердәмлеге һәм «Иисус белән Моисейның фәнни берлеген» яклап чыгыш ясый. Ул янәсе «кара раса» тарафыннан бирелгән бәяләп бетергесез белемнәрне саклаган «еврейләр миссиясенең» зур мәгънәсе турында яза. Яһүдләрне ул «гиперборейлар», "бореаль ак (ари) раса"ның бер өлеше дип саный. Әмма «ак расаның» ватанын ул Ауропада урнаштыра[16].

Швед табибы һәм ботанигы өлкән Улоф Рудбек «Атлантика» (1675—1698) әсәрендә легендар Атлантиданы Швеция белән тиңләштерә һәм, соңгысы германлыларның һәм, гомумән, кешелек мәдәниятенең ватаны булып тора, дигән нәтиҗәгә килә. XIX гасырда бу гипотеза милли идея тудырырга тырышучы Германия интеллектуаллары арасында тарала. Аерым алганда, бу фикерләрне Германия кайзеры Вильгельм II уртаклаша.[17]1883 елда немец иҗтимагый дарвинисты Карл Пенка «ариялеләрнең» туган җире Скандинавия булу турында язган. Аның фикеренчә, хәзерге Скандинавия «чиста ариялеләр» ватаны булган, аларга ул төньяк немецларны һәм скандинавларны керткән. Пенка артыннан Британия тикшеренүчеләре Дж. Рис һәм Дж. Рендолл шулай ук Балтыйк төбәгендә яки Арктикада «ариялеләр» ватанын эзләгәннәр[18] .

Бостон университеты президенты Уильям Ф. Уоррен төньяк ватан теориясе тарафдары була. Ул Дарвин эволюциясе теориясен кире кага. 1885 елгы китапта ул Аллаһы Тәгалә тарафыннан яратылган тәүге кешеләрне көчле, кыю һәм игелекле каһарманнар рәвешендә тасвирлый. Бу сыйфатларны алар Су басудан соң гына югалталар. Иң борынгы кешелек дөньясы, Уоррен фикеренчә, Төньяк полюста, Су басу вакытында баткан утрауда урнашкан. Элек анда җир оҗмахы, мәңгелек кояш җире булган [16] .

Һинд фикер иясе һәм һинд милли хәрәкәтенең радикаль эшлеклесе Бал Гангадхар Тилак индоевропалыларның («ариләр») килеп чыгуының псевдофәнни арктик гипотезасын булдырган. 1897 елда ул Британия колониаль администрациясенә каршы чыгышлары өчен тоткынлыкка эләгә. Анда Тилак «Арийская прародина в Ведах» китабын әзерләгән (беренче тапкыр 1903 елда бастырылган). Ул Уоррен белән Рис идеяләре, астрономия һәм ведик әдәбиятта булган кайбер белемнәргә нигезләнгән. Тилак фикеренчә, бозлык арасы чорында Арктикада климат хәзергегә караганда күпкә җылырак булган. Анда «ариялеләр» туган җире урнашкан, шуннан алар Һиндстанга килгәннәр. Тилак теориясе һинд интеллектуаллары, теософлар һәм зороастриялеләр арасында үз дәвамчыларын таба. Тилак идеясенә балалар язучысы, биолог Е. А. Елачич (1910) таянган, ул хәзерге кешенең (Homo sapiens) Ерак Төньяктан булуын исбатларга тырышкан. Ул шул вакытта билгеле булган аз санлы палеоантропологик мәгълүматларны үзе теләгәнчә аңлата һәм ике проблеманы — кеше килеп чыгышын һәм ул «ариләр» дип атаган һинд европалылар килеп чыгышын катнаштыра. Елачич карашлары хәзерге фәнгә каршы килә һәм фәнни дискуссияләрдә искә алынмый [16] .

Гиперборея идеясен Европа эзотерик традициясе үз эченә ала, аны Фабр д’Оливе, инглиз язучысы Эдуард Бульвер-Литтон, Сент-Ив д д’Альвейдр, аның укучысы һәм Орденның Югары советы президенты мартинистлар Папюс, Луи Мишель де Фиганьер, француз эзотеригы Эдуард Шюре кебек эшлеклеләр тәкъдим итә. Бу тәгълимат «астраль күзаллаулар» нигезендә һәм төрле халыкларның мифларын аңлау барышында барлыкка килгән. Биредә инволюция идеясе урын алган, аның нигезендә цивилизация прогресс юлы буенча түгел, ә түбәнәюгә таба хәрәкәт итә. Тәгълимат бу чорда популяр булган Ай йогынтысында Җир күчәренең күчүе яки магнит полюсларының урнашу урыны алмашынуы турындагы гипотезаларны үз эченә алган, бу, янәсе, Җир өслегенең һәм климатның кискен үзгәрүенә китергән. Дүрт расаның («кызыл», «кара», «ак» һәм «сары») эзлекле хакимлек итүе идеясе мөһим була. Ул аерым материклар һәм эпохалар (лемурия, атлантик, эфиоп һәм ак эпохалар) белән бәйле.

Борынгы расаларның һәркайсы чиратлашып, Җир йөзендә гаҗәеп куәтле империя төзи. Һәр расаның хакимияте нинди дә булса табигый һәлакәт белән тәмамлана, мәсәлән, су басу белән. «Ак раса» соңгы чиратта барлыкка килгән һәм төньякта (Төньяк полюста, Ак диңгездә һ. б.) формалашкан, анда аның ата-аналары «гиперборейлар» яшәгән. Ул чакта Җирдә «кара раса» хөкем сөрә, әмма «аклар» көчәйгәннән-көчәя һәм юлбашчы Рам җитәкләгән "кара"ларны ерак көньякка алып ташлый. Кече Азия һәм Европага киткән «акларның» бер өлеше «ариялеләргә» башлангыч бирә. Аларның зирәклеге Алтын гасыр заманында язылган веда язмаларында сакланган[16].

Су төбенә киткән континентлар һәм расалар алмашынуы турындагы бу идеяләр синкретик теософ тәгълиматын барлыкка китергән дини философ Елена Блаватская тарафыннан кабул ителә. Ул үзенең карашларын 1888 елда чыккан «Тайная доктрина» китабында бәян итә. Кешелек тарихын ул төп расаларның алмашынып килүе буларак күз алдына китерә. Икенче расаны Блаватская Төньяк полюстан ерак түгел урнашкан Гиперборея материгында урнаштыра, анда ул вакытта янәсе субтропик климат булган. Хәзерге чорны ул изге ватаны Төньякта булган «ари (бишенче) төп расасы» хакимлеге вакыты дип саный. «Арий расасына» Блаватская хәзерге заман кешелек җәмгыятенең күп өлешен кертә. Шул ук вакытта «кара» һәм «сары» расалар"ны ул үлеп бетүгә дучар ителгән элекке «төп расалар» калдыклары белән бәйли. Расаларның чыганакларын ул космоска күчерә һәм аларны Укытучылар, яки махатмнар иҗади эшчәнлеге белән бәйли. Блаватская өчен тел һәм физик билгеләр кешеләргә хас булган эчке психик сыйфатлар белән билгеләнә [16] . Немец фәлсәфәчесе Фридрих Ницше шулай ук гиперборейларның төньяк бозда тормыш алып бару идеясенә мөрәҗәгать итә. Аның фикеренчә, бу шартлар аларның характерын ныгыта, төньяклыларны чиксез ихтыярлы кешеләргә әйләндерә һәм аларның киләчәктә дөньяда хакимиятен тәэмин итә. Ницшеның Гиперборейлар һәм «Арилар» образлары суперкеше идеясенә кушыла, ул хакимияткә ихтыяр белән характерлана[19] .

 
Гиперборея (төньякта зәңгәр шәүләләр) һәм Лемурия (кызыл шәүләләр) калдыклары хәзерге континентлар фонында (соры сызыклар). Уильям Скотт-Эллиотның «Лемурия — югалган континент» китабыннан

Ерак Төньякта булган Атлантида яки Гиперборея турындагы мифны немец милләтчел традициясе популярлаштыра. Аның кысаларында атлантлар «ариялеләр» яки «нордик раса» вәкилләре белән тиңләшкәннәр. [20][21] Атлантида турындагы миф чиста канлы ак аслар һәм аларның башкаласы Асгард турындагы идеяне дә үз эченә ала.[22]XX гасыр башында якын идеяләрне ариософия үстерә. Ул вакытта күп кенә галимнәр тарафыннан хупланган Раса теориясе укымышлы халык өчен көчле фәнни концепция булып күренә. Булачак австрияле ариософлар Эрнст Геккельнең социодарвинистик тәгълиматын һәм Людвиг Вольтманның «сәяси антропологиясен» уртаклашалар, аннан алар «ария» идеясен ала.[20] Нацизм идеологиясенә йогынты ясаган ариософияне иҗат итүчеләр, Австрия оккультистлары Гвидо фон Лист һәм Йорг Ланц фон Либенфельс, «арий расасы» һәм «коллар расасы» һәм Арктогеяның баткан поляр утравында алар арасында көрәш турындагы идеяләрне үстергәннәр.

Беренче бөтендөнья сугышы алдыннан рус милләтчелеге үсеше шартларында «славян мәктәбе» мирасы Россия тарихының шовинистик версияләрен булдыру өчен кулланылган. Шул ук вакытта Көнбатыштан «арий идеясенең» раса версиясе үтеп керә, аның кысаларында дөнья тарихы «ариялеләр» белән «семитлар» арасындагы мәңгелек көрәш буларак каралган. Бу очракта «ариялеләргә» барыннан да элек славяннар караган, кайчакта «ариялеләр» нең иң яхшылары буларак сурәтләнгәннәр. «Арилар» темасы аның антисемитлык вариантында кайбер оккультизм белән мавыккан рус язучылары-модернистлар, шул исәптән Александр Блок тарафыннан кабул ителгән. Алар фикеренчә, «чын арий мәдәниятенә» «туран» яки «сары куркыныч» янаган, алар яһүд компонентын да үз эченә алган. Эзотерика йогынтысында 1906 елда ук Блок Алла һәм «дөнья матурлыгы» белән очрашу өчен бозлы Гиперборейга кешеләр походы турында пьеса язарга уйлый [16] .

Нацист Германиясендә «ариялеләр» килеп чыгышының гиперборея концепциясе бу өлкәдә нинди дә булса полемика алып баруны тыйган СС рейхсфюреры Генрих Гиммлер канаты астында булган. Ул шулай ук Адольф Гитлерга зур йогынты ясаган [16] .

Моны да карагыз

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ Гиперборея // Мифы народов мира. — М., 1991. — Т. 1. — С. 304.
  2. ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 4, 5; II 5, 11
  3. ↑ Шнирельман, 2015, passim
  4. ↑ Эпический поэт неизвестного времени, известный своей оригинальной теорией происхождения гипербореев из крови титанов. (Латышев В. В. Схолии к Пиндару. Олимпийские песни III 28 // Известия древних писателей … // Вестник древней истории. — 1947. — № 1. — С. 311.)
  5. ↑ Аттический историк и мифограф IV ст. до н. э.. (Латышев В. В. Схолии к Пиндару. Олимпийские песни III 28 // Известия древних писателей … // Вестник древней истории. — 1947. — № 1. — С. 311.)
  6. ↑ Писатель III в. до н. э., автор разнообразных сочинений, в том числе и мифографических. (Латышев В. В. Схолии к Пиндару. Олимпийские песни III 28 // Известия древних писателей … // Вестник древней истории. — 1947. — № 1. — С. 311.)
  7. ↑ Латышев В. В. Схолии к Пиндару. Олимпийские песни III 28 // Известия древних писателей … // Вестник древней истории. — 1947. — № 1. — С. 311.
  8. ↑ Вестник древней истории. — 1947. — № 3. — С. 257.
  9. ↑ географ, ученик Эратосфена
  10. ↑ Схолии к Аполлонию Родосскому. Аргонавтика II 775 // Вестник древней истории. — 1947. — № 3. — С. 289.
  11. ↑ Pind. Pyth. X 29-4Т
  12. ↑ Plin. Nat. hist. IV 26.
  13. ↑ II 47
  14. ↑ «Когда родился Аполлон, Зевс, украсивши его золотой миртой и лирой, дал ему, кроме этого, возможность следовать на колеснице, которую влекли лебеди и послал его в Дельфы к Кастальскому ключу, чтобы оттуда он прорицал правду и правосудие всем эллинам. Аполлон же, взойдя на колесницу, пустил лебедей лететь к гиперборейцам. Но в Дельфах, когда узнали об этом, сочинили пеан и песнь и, ставши вокруг треножника, закружились в хороводе и призывали бога прийти к ним от гиперборейцев. Он, однако, целый год был там, прорицал, а когда нашёл это удобным, то решил, что пора зазвучать дельфийским треножникам. Тотчас приказал лебедям лететь из страны гиперборейцев.» (Гимерий. Речи XIV 10 // Лосев А. Ф. Мифология греков и римлян. М., 1996. С.468-469)
  15. ↑ Plin. Nat. hist. IV 26; Herodot. IV 32 — 34
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 Шнирельман, 2015
  17. ↑ Gugenberger, Eduard & Schweidlenka, Roman. Die Fäden der Nornen. Zur Macht der Mythen in politischen Bewegungen. Wien: Verlag für Gesellschaftskritik, 1993. S. 246.
  18. ↑ Шнирельман, 2015, том 1
  19. ↑ Франк С. Теплая Арктика : к истории одного старого литературного мотива // Новое литературное обозрение. 2011. № 108. С. 82—97.
  20. ↑ 20,0 20,1 Гудрик-Кларк, 1995
  21. ↑ Jordan, Paul. The Atlantis Syndrom. Gloucestershire: Sutton Publishing Limited, 2001. P. 183.
  22. ↑ Hermand, Jost. Old dreams of a new Reich: Volkisch utopias and national socialism. Bloomington: Indiana University Press, 1992. P. 64, 191, 193—198.

Әдәбият

үзгәртү

Бесков А. А. {{{башлык}}} // Colloquium heptaplomeres : научный альманах. — № 4. — С. 7—19. — ISSN 2312-1696.

— Т. VIIIa (1893) : Германия — Го. — С. 722.

  • Круглов Е. А. {{{башлык}}} // Исседон: Альманах по древней истории и культуре. — ISSN 1683-7037.
  • Латышев В. В. Известия древних писателей, греческих и латинских, о Скифии и Кавказе // Вестник древней истории. — 1947. № 1—4, 1948. № 1—4, 1949. № 1—4,
  • Матвейчев О. А. {{{башлык}}} // Науч. ежегодник Ин-та философии и права Урал. отд-ния Рос. акад. наук : журнал. — С. 67—85. — ISSN 2686-925X.
  • Hyperborei // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885.

Сылтамалар

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Гиперборея&oldid=4157721