Вук Караджич
Караджич Вук Стефанович яки Вук Караджич ( 26 октябрь (6 ноябрь) 1787 ел, Тршич, Госман империясе — 26 гыйнвар (7 февраль) 1864 ел, Вена) — серб тел белгече һәм педагогы.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Вук Караджич серб әдәби теленә реформа үткәрә һәм серб кириллицасын стандартлаштыра. Серб язмасы нигезенә «ничек ишетелсә — шулай языла» принцибын сала«пиши као што говориш, а чита као што је написано») [7].
Ул серб-хорват теленең бердәмлеге турындагы Вена әдәби килешүе инициаторы һәм катнашучысы була.
Биографиясе үзгәртү
Черногориягә килгән Стефан һәм Егда (кыз фамилиясе — Зрнич) Караджич гаиләсендә Сербияда, Лозница эргәсендәге Тршич авылында туа (ул вакытта — Госман империясе). Малайга, аңа явыз көч зыян итмәсен өчен Вук (бүре -'волк') исемен кушалар. Ул үзаллы белем ала; бераз туганы укыта, аннары Троноша монастыренда белем ала, 19 яшендә — гимназияда (Сремски-Карловци); берничә ай Петриньедә латин һәм немец телен өйрәнә; Обрадовичта шөгыльләнүгә өметләнеп Белградка китә, серб Ядарында Ненадовочта писарь булып хезмәт итәргә туры килә. Ахырда, 1808 елда Белград югары мәктәбенең башлангыч укучыларының берсе була. Тиздән ул авырып китә һәм дәвалану өчен Нови-Сад һәм Пештка юллана, әммә тулысынча дәвалана алмый һәм аксак булып кала. Сербияга 1810 елда кайтып, бераз вакыт Белградта башлангыч мәктәп укытучысы булып эшли. 1813 елда Вена шәһәренә күчә һәм анда Словения лингвисты Копитар менән очраша. 1814 һәм 1815 елларда Вук Караджич серб халык җырларының ике томын нәшер итә (соңыннан саны тугызга кадәр арткан). 1814 елда ул шулай ук беренче серб грамматикасын чыгара, 1818 елда Венада — тәүге Серб сүзлеге («Српски речник»)[8];1819 елның февраленнән майгача Караджич Русиягә, Тәүрәт җәмгыяте чакыруы буенча килә. Бу турыда И. Н. Лобок түбәндәгеләрне яза:
Князь Голицын, министр просвещения, назначил ему 5000 руб. за перевод Нового Завета. Граф Румянцев с своей стороны назначил ему сумму для путешествия по всем славенским землям для собрания географических, этнографических, лингвистических известий, также памятников древностей и книг. О сем последнем обстоятельстве говорить вслух не должно. Турки подозрительный и губительный для ученых народ, и он, путешествуя incognito, все же рискует жизнию[9]
1861 елда Караджичка Загреб шәһәренең мактаулы гражданы исеме бирелә[10].
Изге Марк зиратында җирләнгән. 1897 елда Белградның тарихи соборында Досифей Обрадович янында кабаттан җирләнә.
Серб кириллицасы реформасы үзгәртү
Караджичның серб теле — Герцеговина диалекты нигезендә эшләнә, аның нигезендә һәр өнгә хәреф тура килсен өчен бераз үзгәртелгән кириллица язмасы ята. Караджич язмасы XIX гасырның 60 нчы елларында киң танылу ала һәм Сербияда төп язма була, аны Воеводинаның, Босния һәм Герцеговинаның Австрия серблары һәм Черногория халкы куллана. Нәкъ Караджич теле серб теле өчен җирлек булып тора.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ир. Половинкин Караджич, Вук // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1895.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Кравцов Н. И. Караджич // Краткая литературная энциклопедия — Москва: Советская энциклопедия, 1962.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/karadzic-wuk-stefanovic/
- ↑ Караджич Вук Стефанович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ https://data.matricula-online.eu/de/oesterreich/wien/03-landstrasse-st-rochus/02-04/?pg=58
- ↑ Фонетический принцип
- ↑ Вук Стефановић. Српски рјечник. — у Бечу, 1818. — P. LXIX
- ↑ Перевод Нового Завета Караджича был издан только в 1847 году. Лобойко отмечал, что сербское духовенство не одобряло этот труд за многие простонародные выражения.
- ↑ 1850. - 1918. (Austro Ugarska monarhija) (hr). Официальный сайт Загреба. Zagreb.hr. әлеге чыганактан 2011-08-24 архивланды. 2011-07-19 тикшерелгән.
Сылтамалар үзгәртү
- Караджич Вук Стефанович — статья из Большой советской энциклопедии.
- Толстой Н. И. Слово о Вук Караджич. — Исламоведение, 1997, № 4
- http://www.hrono.ru/biograf/bio_k/karadzich_vuk.php
- Кулаковский П. А. В. Караджич, его деятельность и значение в сербский литературе. М., 1882.