Бәхәс:Таможня
Татар телендэ топ суз булып Таможня[1][2] сузе кулланыла, тамгаханэ сузе кайбер сузлеклэрдэ генэ икенче вариант буларак[3] курсэтелэ. Шулай ук рэсми сайтлар да таможня сузен генэ кулланалар, Тамгаханә сузе аларда бтенлэй очрамый.[4][5]--Ilnur efende (бәхәс) 14 сен 2013, 05:32 (UTC)
- Таможня jaqly - Википедия:Үз эзләнүләрең булмаска тиеш saebaeple.
Google maeghluumaty: Таможня хезмәтләре татарча - ~1440 (arasynda Intertat.ru, Gossov.tatarstan.ru, h.b. ), тамгаханә хезмәтләре татарча - 2.
Kire proporsijaesen kuursaetkaen kombinatsiaelaeren kiterel'sae, soejlaesherlek maesaelae qalyr. frhdkazan (бәхәс) 17 сен 2013, 16:37 (UTC)- Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм сәнгать институты һәм ТР Фәннәр Академиясе күбрәк абруйлырак Гугл эзләгеченә караганда. (Җитмәсә сез китергән сылтама бернәрсә күрсәтми, ул ачылмый, якланган мәгълүмат).--Kitap (бәхәс) 17 сен 2013, 16:47 (UTC)
- Татар теле'nen qullanışı häm anın стандарт тел'lärgä xas däräcäsendä yäşi biruwe öçen cawaplılıq çınnan da Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты östendä yata. Anısı bezdä genä tügel, İngliz Wiki'dağı Standart tellärnen qağıydälären bilgeläwçe institutlarnın tulı isemlegendä dä belderelgän. Yäğni tatar tele oçrağında, in küp qullanğan süz iñ döres häm mäqälä isemendä anı ğına qullanırğa kiräk dip alğa sörü bälkem gel döres bulmıy, Тамгаханә сузе Таможня'dan östen bulıp çığa.frhdkazan (бәхәс) 18 сен 2013, 11:59 (UTC)
- Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм сәнгать институты һәм ТР Фәннәр Академиясе күбрәк абруйлырак Гугл эзләгеченә караганда. (Җитмәсә сез китергән сылтама бернәрсә күрсәтми, ул ачылмый, якланган мәгълүмат).--Kitap (бәхәс) 17 сен 2013, 16:47 (UTC)
Алтын Урдада килеп чыккан хезмәт һәм аның исеме тамга сүзеннән килеп чыга. Шулай итеп сүз чыганагы татарча сүз - ТАМГА була. Урыс теле грамматик кагыйдәләре буенча сүз тамырына махсус кушымча кушылырга тиеш -ство, -ист кушыла, ләкин шул очракта тамырны үзгәртеп -ожня кушымча кушылган. Татар телендә бүтән грамматик кагыйдәләре һәм тамга сүзенә -ожня кушымчасы кушылмый, ә -ханә, яки -лык, шулай итеп Тамгаханә, яки Тамгалык булырга тиеш. Чыганаклар 1, 2китерелгән. Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе тарафыннан чыгарылган Татарча-Русча Сүзлек (75185 сүз):
Тамгаханә сүзе хәзер дә кулланыла, мисал: Төрек-рус сәүдәсен татар көйли, үзегез карый аласыз:
Шуны да әйтергә кирәк, Русия тамгаханә статистикасының 2009нчы елгы мәгълүматларына караганда Русия белән Төркия арасындагы сәүдә әйләнешендә 1,7 тапкырга кимү күзәтелгән.
1892 елның 13 февралендә Муса Акъегетзадә өстәмә бер вазыйфа ала - Галата тамгаханә (таможня) идарәсенә тикшерүче итеп билгеләнә. 1893 елның 13 апрелендә бу өстәмә вазыйфасы Сиркәки тамгаханә үзәгенә күчерелә. ...Озак еллар тамгаханә идарәләрендә эшләгәнгә, Акъегетзадә бу өлкәнең акрынлап чит илләр базарына әйләнә баруын күргән, шуңа күрә хезмәтләрендә кирле сәнәгатьне, һәм дә сәүдә эшен һич кичектергесез химая итү (протекцияләү) кирәклегенә басым ясаган.
Институт языка, литературы и искусства им. Г.Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан
Рус теленә тәрҗемә ителгән фәнни мәкалә:
«Структура и словообразование терминов экономики»
Термины делятся на непроизводные и производные. К непроизводным относятся корневые и образования, неразложимые в современном состоянии языка на значимые морфемы. Это – наиболее древние названия. К ним относятся: сум ‘рубль’, тәңкә ‘монета’, тамга ‘клеймо, бирка (на товаре)’, казна, бай ‘богатый’, ярлы ‘бедный’ и т.д. Заимствования также считаются непроизводными, поскольку они не являются продуктом словообразования данного языка. Например, базар, фәкыйрь, сәүдә, хак, купец, торги, акция, аудит, бизнес, конкурент, офера, оффшор, тариф , финанс и др.
Производными являются термины, образованные на базе и средствами данного языка. К ним относятся суффиксальные ( калдык ‘остаток’, ташлама ‘скидка’, чыгым ‘расход’, керем ‘доход’), сложные и составные (тамгаханә ‘таможня’, үзкыйммәт ‘себестоимость’, сатып алучы ‘покупатель’, салым түләүче ‘налогоплательщик’), конверсированные (түләү ‘платеж’, алу ‘купля’, сату ‘продажа’), аббревиатуры ( ЕИБ ‘ЕЭС’).
В формировании и развитии экономической терминологии ведущая роль принадлежит словообразовательным средствам и моделям, способам терминообразования, типичным для татарского языка. Наиболее продуктивным является суффиксальный способ. В образовании терминов экономики участвуют 14 суффиксов, наиболее продуктивными из них являются -чы/-че, -лык/-лек: пиарчы ‘пиарчик’, тәфтишче ‘ревизор’, икътисадчы ‘экономист’, биржачы ‘биржевик’ и др. тамгачы ‘таможенник’, казначы ‘казначей’; сәүдәгәрлек ‘профессия торговца’, маклерлык ‘профессия маклера’, казначейлык ‘профессия, кыйммәтлек/кыйбатлык ‘дороговизна’, арзанлык ‘дешевизна’; фәкыйрьлек ‘нищета’, байлык ‘богатство’; мәшгульлек ‘занятость’. Продуктивны также суффиксы -ым/-ем, -м (йолым ‘выкуп’, кертем ‘вклад’, чыгым ‘расход’) -ма/-мә (ташлама ‘скидка’, түләмә ‘платеж, налог’, өстәмә ‘надбавка’). Менее продуктивными являются суффиксы: -чылык/-челек. (арзанчылык ‘дешевизна’), -даш\-дәш (милектәш ‘совладелец имущества’, варисташ ‘сонаследник’), -ыш\-еш, -ш (тупланыш ‘накопление’, әйләнеш ‘оборот’, табыш ‘доход’). В образовании глаголов участвуют два суффикса: -ла/-лә, -лаштыр/-ләштер: авансларга ‘авансировать’, компенсацияләргә ‘компенцировать’, финансларга ‘финансировать’, капиталлаштырырга ‘капитализировать’, хосусыйлаштырырга ‘приватизировать’. Прилагательные образуются с помощью суффиксов -лы/-ле, -сыз/-сез: керемле ‘доходный’, чумаралы ‘чумарной’, өлешле ‘паевой’ и др.
Словосложение – способ словообразования, при котором производящее представлено двумя или более основами, менее продуктивно.
Сложные экономические термины, как правило, двухкомпонентные. Между компонентами терминов существуют и сочинительная, и подчинительные связи. Сложение с сочинительным отношением компонентов в образовании терминов экономики татарского языка продуктивнее, чем с подчинительным отношением: сату-алу ‘купля-продажа’, керем-чыгым ‘доход-убыток’, бирем-бурыч ‘долги’, алу-салу ‘’, алым-салым ‘налоги и подати’, алыш-биреш ‘бартер’, исәп-хисап ‘счет, учет’, алдым-бирдем ‘купля-продажа’, сәүдә-базар ‘торгово-рыночный’, ярлы-ябагай ‘беднота’ образованы на почве татарского языка. Сложение с подчинительным отношением компонентов играет незначительную роль в образовании терминов экономики. Как известно, в современном татарском языке сложение с подчиительным отношением имеет следующие типы: 1) сложение с атрибутивным отношением компонентов; 2) сложение с комплетивным отношением компонентов. Они обнаруживаются и в экономической терминологии: тамгаханә ‘таможня’, тиҗарәтханә ‘торговый дом, биржа’, үзкыйммәт ‘себестоимость’; тәэмин итәргә ‘обеспечить, поставить’, сатып алырга ‘купить’. 4 Шушы чын фән, ә уйлап чыгару түгел. --Kitap (бәхәс) 14 сен 2013, 10:49 (UTC)
Менә сезгә "практика": Төрек-рус сәүдәсен татар көйли, үзегез карый аласыз:
Шуны да әйтергә кирәк, Русия тамгаханә статистикасының 2009нчы елгы мәгълүматларына караганда Русия белән Төркия арасындагы сәүдә әйләнешендә 1,7 тапкырга кимү күзәтелгән.
1892 елның 13 февралендә Муса Акъегетзадә өстәмә бер вазыйфа ала - Галата тамгаханә (таможня) идарәсенә тикшерүче итеп билгеләнә. 1893 елның 13 апрелендә бу өстәмә вазыйфасы Сиркәки тамгаханә үзәгенә күчерелә. ...Озак еллар тамгаханә идарәләрендә эшләгәнгә, Акъегетзадә бу өлкәнең акрынлап чит илләр базарына әйләнә баруын күргән, шуңа күрә хезмәтләрендә кирле сәнәгатьне, һәм дә сәүдә эшен һич кичектергесез химая итү (протекцияләү) кирәклегенә басым ясаган.