Балыкчы (кабилә)
Балыкчы (балыксы) — төрки кабилә[1].
Этноним үзгәртү
“Балыкчы” этнонимы татар һәм башкорт телләрендә “балыкчы” (“балык” сүзеннән) яки “балчы, бал җыючы” (“бал” сүзеннән) мәгънәләрен белдерә. Боларны халыкның этимологик аңлатмалары ата-бабаларның ханга ясакны балык яки бал белән түләүләре турындагы хикәяләр белән аңлата (мәсәлән, сунарчы нәселе – җәнлек тиресе, ә кошчы – лачын һәм бөркет белән түләгән кебек).
Фольклорчы М. Х. Минһаҗетдинов әкият сюжетларын анализлаганнан соң, этноним борынгы тотемик табынулардан барлыкка килеп, «балыктан туган» дип аңлата. Әммә Р. Г. Кузеев буенча, балыкчылык башкортларның хуҗалыгында мөһим роль уйнамый һәм балык культы белән бәйле тасвирламалар юк, шунлыктан бу гипотезаларның дөреслеге бик шикле.
Baliq, baluq сүзе VIII быуатка караган борынгы төрки текстларда «кала» мәгәнәсендә, ә baluqdagy — «шәһәрдә яшәүчеләр» мәгәнәсендә кулланылган. Мәхмүт Кашгари буенча балык сүзе «мәҗүсилек чорындагы төрки һәм уйгырлар телендә шәһәрне» аңлата. Балыкчы (балыкчи) этнонимы янә утрак тораларда яшәүчеләрне яки борынгы кала перифериясендә яшәүче күчмә халык (мәс., наверле фарсы сүзе — «яңа шәһәрләрдә яшәүчеләр», ирәкте этнонимы — «кәлгәдә хезмәт итүчеләр» ягъни «калган сакларга бурычлылар») дип аңлатылган.
«Балыкчы» этнонимы башкортлардан тыш казакларда, кыргызларда, туваларда, төркмәннәрдә[1] билгеле.
Тарих үзгәртү
1730 елда Балыкчы олысының урнашуы турында болай диелә: “Уфа һәм Төй елгалары буйлап, таулар, урманнар, зур булмаган кырлар”. Балыкчы олысы түбәләргә (тюба) бүленмәгән. XIX гасыр башында олыс карамагында 175690 дисәтинә җир булган (шул исәптән, сөрүлек җирләре - 6443, печәнлек – 7244, урманнар – 156821, яраксыз җирләр – 4837 дисәтинәне алып торган)[2].
Балыкчы олысы башта Уфа провинциясенең Бөре өязенә, аннары Оренбург губернасына, ә 1865 елдан – Уфа губернасына карый. 1930 елның 20 августыннан олыс җирләре Башкортстанның Аксын районы һәм аңа чиктәш территорияләргә кертелә. Аксын районы халкын нигездә балыкчылылар тәшкил итә. Балыкчылар шулай ук Каридел районында һәм Татарстанның Апас районы Шәмбалыкчы авылында яши[1]. Аларның сөйләше башкорт теленең төньяк-көнбатыш диалектының каридел сөйләшенә якын.
Балыкчы волостенә Сөйәнтүз, Гөмбә, Кашка, Әмир (Байгишево), Үрмияз, Яңа Күчкилде, Иске Күчкилде, Үршәде, Чураш, Солтанбәк, Ташлыкүл (Чишмә), Дәүләт, Яңа Кирткисәк, Яңа Багазы (Маясты), Яңа Сөеш (Булмазы/Түбән Булмазы), Уразбахты һәм башка авыллар кергән.
Искәрмәләр үзгәртү
Әдәбият үзгәртү
Видеоязмалар үзгәртү
- YouTube сайтында Башкирское родословие: Балыксы Сценарий авторы С. Хәмидуллин, реж. А. Өметбаев. «Историческая среда», «Башкортстан» ДУП ТРК, 2010 ел.
