Ашина

Ашина - Төрки каһанлыкларында идарә иткән аксөякләр нәселе.

Төрки каһанлыгы

Төрки каһанлыгы 600 елга      Көнбатыш Төрки каһанлыгы: үзәктә - туры идарә итү, кара өлкә - буйсынган төбәкләр      Көнчыгыш Төрки каһанлыгы: ак өлкә туры идарә итү, кара өлкә - буйсынган төбәкләр.

Риваять буенча төркүт ыругы Ашина бүре анасы оныгыннан килеп чыккан.

Лев Гумилев буенча Ашина - "намуслы бүре" дигән сүз. Төрки телләрдә бүре яки каскыр сүзләре кулланылган.

Олы династиягә нигез салучы - Бумын каһан, Кече династиягә нигез салучы - Истәми Баһадир каһан булып санала.

Ашина нәселендә мирас итү тәртибе: абыйдан соң эне тәхеткә утыра, абзыйдан соң бертуганның улы утыра (баскыч мәсләге).

Ашина нәселенең вәкилләре төрле түрәләр булып эшләгәннәр: ябгу (каһаннан соң икенче зат), тәгин, шад - тәхет варислары, суйбашлар - гаскәр башлыклары, илтәбәрләр - буйсынган төбәкләр хакимнәре.

Лев Гумилев буенча Ашина дигән төркүтләр нәселе баштарак маңгул телендә сөйләшкән.

Риваять

Файл:Ashina.png

Ашина нәселенең туграсы (Бүре башы күк фонында)

Таншу дигән Кытай чыганагы буенча борынгы заманда һуннар нәселе Ашина булган, бу ыруг дошманнар тарафыннан тар-мар ителгән һәм үтерелгән булган, тик бер генә йөкле хатын калган, ул Алтай төньяк-көнбатышындагы тау тишегендә качкан, анда бүреләр өне булган. Бала тапканда, хатын үлгән, ә бүре анасы малайны ашатып үстергән, бүре анасының алты бүре баласы, ә малай - җиденчесе булгандыр.

Риваять буенча нәкъ бу малайдан һуннар патшалары нәселе Ашина-Җиде (Ашина Эди) башланган.

Шәҗәрә

Көнчыгыш Төрки каһанлыгы

• Бумын — 542—552, каһан 551
• Кара Иссык Хан — каһан 553—554
• Мукан-каган — каһан 554—572
• Тобо Хан — каһан 572—581
• Амрак — каһан 581
• Бага-Ышбара хан — каһан 581—587
• Чоллыг-Җагбу-Бага хан — каһан 587—588
• Юн-Олуг — каһан 588—599
• Кара-Чурын-Төрк — каһан 599—603

Көнбатыш Төрки каһанлыгы

• Истәми хан — Көнбатыш Төрки каһанлыгы ябгу-хакиме 554—576
• Кара-Чурын-Төрк — 576—599
• Нили-хан — 599—604
• Басыл-тегин — каһан 604
• Таман хан — каһан 604—612
• Шәгөй хан — каһан 612—618
• Тун-Ябгу хан — каһан 618—630
• Күлүг-Себер хан — каһан 630—631
• Сы-Ягбу хан — каган 631—633
• Нишу Дулу хан — каган 633—634
• Ышбара-Толис-шад хан — каган 634—639
• Халлыг Ышбара-Ягбу хан — каган 653—657
• Ашина Дуҗи хан — каган 676—679
• Ашина Хүшәле-шад — каган 693—704

Әдәбият

• Гумилёв Л. Н. Древние тюрки. М.-Л., Наука, 1967.
• Ганиев Р.Т. Восточно-тюркское государство в VI - VIII вв. — Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2006. — С. 152. — ISBN 5-7525-1611-0.