Александр Спирин
Александр Спирин (4 сентябрь 1931 ел — 30 декабрь 2020 ел[3]) — ССРБ һәм Россия биохимигы.
| Александр Спирин | |
|---|---|
| Туган | 4 сентябрь 1931[1] Королёв, Мытищи шәһәр бүлгесе[d], Мәскәү өлкәсе, РСФСР, СССР |
| Үлгән | 30 декабрь 2020 (89 яшь) |
| Күмү урыны | Троекуров зираты[d] |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | биолого-почвенный факультет МГУ[d] |
| Һөнәре | тереклек химиячесе |
| Эш бирүче | Мәскәү дәүләт университеты[2], РФА Биохимия институты[d] һәм Институт белка РАН[d][2] |
| Җефет | Гаврилова, Лидия Павловна[d] |
| Гыйльми дәрәҗә: | биология фәннәре докторы[d] (1962) |
СССР Фәннәр академиясе (1970; 1991 елдан Россия Фәннәр академиясе) академигы, Россия Фәннәр академиясе Президиумы әгъзасы (1988-2001), ә 2001 елдан Россия Фәннәр академиясе киңәшчесе. Леопольдина әгъзасы (1974)[4] АКШ Милли фәннәр академиясенең чит ил әгъзасы (2019)[5]. Биология фәннәре докторы (1962), Мәскәү дәүләт университетының атказанган профессоры (1999)[6]. 1967 елдан 2001 елга кадәр РФА Аксымнар институтының директоры була. 1972 елдан 2012 елга кадәр МДУ-ның биология факультетының молекуляр биология кафедрасы мөдире.
Биографиясе
үзгәртүМәскәү дәүләт университетының биология-туфрак факультетын тәмамлаган (1954). 1957 елда СССР Фәннәр академиясенең Андрей Николаевич Белозерский җитәкчелегендәге лабораториягә А.Н. Бах исемендәге Биохимия институты аспирантурасына керә. 1957 елда — кандидатлык, 1962 елда докторлык диссертацияләрен яклый. 1964 елда Мәскәү дәүләт университетының биология факультетының үсемлекләр биохимиясе (соңыннан молекуляр биология кафедрасы) кафедрасы профессоры гыйльми исемен ала. Шул ук елдан молекуляр биология буенча лекцияләр курсын укый.
1966 елда СССР Фәннәр академиясенең әгъза-корреспонденты итеп сайлана, ә 1970 елда — аның мөхбир әгъзасы (академигы). 1967 елда А.С. Спирин Пущинода СССР Фәннәр академиясенең Аксым институтын ача, аңа нигез салынганнан алып 2001 елга кадәр җитәкчелек итә. 1973 елда Андрей Николаевич Белозерский вафат булганнан соң Мәскәү дәүләт университетының молекуляр биология кафедрасы мөдире итеп билгеләнә, аны 2012 елга кадәр җитәкли. Россиянең өч галименең берсе — Европа молекуляр биологлар оешмасы әгъзасы була. Европа академиясе әгъзасы. «Молекулярная биология» журналының редколлегия әгъзасы, Россия елда ссср Фәннәр академиясенең «Классики науки» сериясендә «Памятники истории науки» пионериясының редколлегия әгъзасы була («Наука» нәшрияты).
Мәскәүдә Троекуров зыяратында җирләнә (уч. 19).
Иҗтимагый эшчәнлеге
үзгәртү1992 елда «Кешелеккә кисәтү»гә кул куя[7].
Төп фәнни казанышлары
үзгәртү- Открытие некодирующих РНК и фракции информационных РНК в бактериях (1957—1958).
- Первое качественное описание макромолекулярной структуры высокомолекулярной РНК. Открытие способности РНК к сворачиванию в компактные структуры (1959—1961).
- Реконструкция рибосомных частиц вне клетки; открытие самосборки рибосомных белков на каркасе рибосомной РНК (1963—1966).
- Открытие информосом — внутриклеточных информационных рибонуклеопротеидных частиц (мРНП) в цитоплазме животных клеток (1964). (Ленинская премия, 1976 г.).
- Формулирование модели динамической работы рибосомы в процессе биосинтеза белка (1968). Первое экспериментальное доказательство структурной подвижности рибосомы в ходе этого процесса (1987). (Государственная премия СССР, 1988 г.).
- Создание низкоэнергетической системы трансляции (биосинтеза белка) на структурно модифицированных рибосомах вне клетки (бесфакторная, или «неэнзиматическая» трансляция) (1970—1976). Концепция кинетической (каталитической) роли энергии ГТФ в функционировании рибосом (1976—1978).
- Изобретение бесклеточной системы биосинтеза белка непрерывного действия (1988). Разработка способов препаративного синтеза белков вне клетки в различных вариантах такой системы (1989—2004).
- Доказательство котрансляционного сворачивания глобулярных белков на рибосомах в процессе их синтеза (1993—2000). (Премия им. А. Н. Белозерского РАН, 2000).
- Разработка концепции рибосомы как молекулярной наномашины, использующей тепловое (броуновское) движение для направленного перемещения вдоль матричной цепи информационной РНК (1985—2011).
Бүләкләре
үзгәртү- III дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены (20 апрель 2007 ел) — биология фән үсеше һәм фәнни кадрларны үстерү һәм әзерләүдә зур өлеш өчен[8]
- IV дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен»ордены (4 июнь 1999 ел) — ватан фәнен үстерүгә зур өлеш керткән, югары квалификацияле кадрлар әзерләгән өчен һәм Россия елда ссср Фәннәр академиясенең 275 еллыгы белән бәйле
- Ике Ленин ордены (Бер мең тугыз йөз җитмеш биш, Бер мең тугыз йөз сиксән бер)
- Г.Кребс миналы һәм Европа Биохимия Җәмгыйәтләре Федерациясе премиясе (FEBS Sir Hans Krebs Medal[en]) (1969) — инфором ачу өчен
- М.В.Ломоносов исемендәге зур алтын мидал (Ике мең бер) — аксым биосинтезы һәм рибонуклеин кислоталарының эшләвен өйрәнүгә үзәк керткән өчен
- Ленин премиясе (1976) — информа ачу өчен
- ССРБ Дәүләт премиясе (1988) — рибосома структурасын һәм функцияләрен тикшергән өчен
- Карпинский исемендәге бүләк фән казанышлары өчен (F. S. V. Fund), Гамбург, Алмания (1992)
- Россия Федерациясе Дәүләт премиясе (2000 ел) — тритий планграфигы буенча эшләр циклы өчен (В. И. Голландский һәм хезмәткәрләр белән)
- А. Н Белозерский исемендәге бүләк (2001) — «Контрастное сворачиваем белков» эшләре циклы өчен
- «Триумф-Яңа Гасыр» азат хәйрия фондының «Триумф» премиясе (2005)
- Демидов премиясе (2013)
- А. Н.Бах исемендәге . пермия (2017) — югары уку йортлары өчен «Молекулярная биология. Рибосома и биосинтез белка» дәреслеге өчен
Гыйльми хезмәтләре
үзгәртүМонографияләр
үзгәртү- Спирин А. С. Структура рибосом и биосинтез белка. — Пущино: ОНТИ НЦБИ, 1984. — 367 с.
Уку басмалары
үзгәртү- Спирин А. С. Молекулярная биология: Структура рибосомы и биосинтез белка: Учеб. для биол. спец. вузов. — М.: Высшая школа, 1986. — 303 с.
- Спирин А. С. Молекулярная биология. Рибосомы и биосинтез белка: учебник для студентов высших учебных заведений, обучающихся по направлению "Биология" и биологическим специальностям. — М.: Академия, 2011. — 496 с. (Высшее профессиональное образование. Естественные науки). ISBN 978-5-7695-6668-4
- Спирин А. С. Молекулярная биология. Рибосомы и биосинтез белка: учебное пособие. — М.: Лаборатория знаний, 2019. — 575 с. (Учебник для высшей школы). ISBN 978-5-906828-28-6
Мәкаләләре
үзгәртү- The ribosome as a conveying thermal ratchet machine // Journal of Biological Chemistry. 2009. Vol. Ике йөз сиксән дүрт
Публицистика
үзгәртү- Асланян М. М., Спирин А. С. Полосатая дочь кобылы лорда Мортона // Журнал «Друг» (для любителей кошек). — М.: Премьера-Медиа, 1997. — № 3(21). — С. 22. Архивировано из первоисточника 19 ғинуар 2013.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Спирин Александр Сергеевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 2,0 2,1 Шалимов С. В. Советско-французские научные связи в области молекулярной биологии и биохимии: интервью с академиком РАН О.И. Лаврик, Soviet-French scientific links in the field of molecular biology and biochemistry: Interview with Academician Olga I. Lavrik // Историко-биологические исследования — 2021. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24412/2076-8176-2021-3-136-149
- ↑ Калып:Pagelinks Светлая память Спирину Александру Сергеевичу
- ↑ List of Members(недоступная ссылка).Дата обращения: 7 октября 2017.Архивировано 7 октября 2017 года.
- ↑ National Academy of Sciences Elects Members and Foreign Associates; Historic Number of Women Elected to Its Membership, 30 апреля 2019(ингл.)
- ↑ Заслуженные профессора Московского университета // | Летопись Московского университета
- ↑ World Scientists' Warning To Humanity. әлеге чыганактан 2022-03-26 архивланды. 2022-06-03 тикшерелгән.
- ↑ Указ Президента РФ от 20 апреля 2007 г. № 521
Әдәбият
үзгәртү- Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] [Электронный ресурс] / гл. ред. Юрий Осипов. — 2016.
Сылтамалар
үзгәртү- Биографик белешмә 2022 елның 1 апрель көнендә архивланган.
- «Я всю жизнь работал только в России»
- «Биосинтез белков, мир РНК и происхождение жизни» // Вестник РАН
- Статья «Принципы структуры рибосом» 2022 елның 21 гыйнвар көнендә архивланган.
- Профиль Александра Сергеевича Спирина РФА рәсми сайтында
- А. С. Спирин — научные работы в системе Истина МГУ
- Его статьи на Math-Net.Ru