İske imlä
İske imlä, şulay da İske imlâ ul 1920. yılğa qädär Tatar telendä qullanılğan Ğäräp älifbasınıñ yuraması. İske Tatar ädäbi telendä dä qullanıla.
Tel-aldı suzıqlar (í, i (qısqa), e, ö, ü), süz urtasında xäreflär urınına xäräkälär belän bilgelängän häm bu Törki tellär arasında oxşaşraq imlânı tä'min itä ide. Süz başında wä axırındağı böten suzıqlar häm süz urtasındağı tel-artı (a, ı, o, u) suzıqlar xäreflär belän bilgelängän bulğan. Yaña imlâğa qarağanda, bu ozın ğömerle älifba Tatar tele öçen Ğäräp-nigezle älifbalar arasında yaxşıraq nigez täşkil itäder.
Bu älifbanı xäzerge köndә Qıtayda yäşägän häm iske tatar telendä söyläşkan tatarlar qullana.
№ | iseme | süz başında | süz urtasında | süz axırında | ayırımlanğanda | İQTElif | Zamanälif | Kiril | İskärmälär |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | älif | آ | ﺎ | ﺎ | آ | a | a | а | |
2 | älif | ﺍ | ﺍ | ﺎ | ﺍ | e | ä | ә | |
3 | bi | ﺑ | ﺒ | ﺐ | ﺏ | b | b | б | |
4 | pi | ﭘ | ﭙ | ﭗ | ﭖ | p | p | п | |
5 | ti | ﺗ | ﺘ | ﺖ | ﺕ | t | t | т | |
6 | si | ﺛ | ﺜ | ﺚ | ﺙ | s | s | с | Başqortçada ҫ
|
7 | cim | ﺟ | ﺠ | ﺞ | ﺝ | c | c | җ | |
8 | çi | ﭼ | ﭽ | ﭻ | ﭺ | ç | ç | ч | |
9 | xi | ﺣ | ﺤ | ﺢ | ﺡ | x | x | х | |
10 | xı | ﺧ | ﺨ | ﺦ | ﺥ | x | x | х | |
11 | däl | ﺩ | ﺪ | ﺪ | ﺩ | d | d | д | |
12 | zäl | ﺫ | ﺬ | ﺬ | ﺫ | z | z | з | Başqortçada wä qayber şiwälärdä ҙ
|
13 | ra | ﺭ | ﺮ | ﺮ | ﺭ | r | r | р | |
14 | zi | ﺯ | ﺰ | ﺰ | ﺯ | z | z | з | |
15 | jé | ﮊ | ﮋ | ﮋ | ﮊ | j | j | ж | |
16 | sin, sen | ﺳ | ﺴ | ﺲ | ﺱ | s | s | с | |
17 | şın | ﺷ | ﺸ | ﺶ | ﺵ | ş | ş | ш | |
18 | sad | ﺻ | ﺼ | ﺺ | ﺹ | s | s | с | |
19 | dad, z’ad | ﺿ | ﻀ | ﺾ | ﺽ | d, z | d, z | д, з | |
20 | tí | ﻃ | ﻄ | ﻂ | ﻁ | t | t | т | |
21 | zí | ﻇ | ﻈ | ﻆ | ﻅ | z | z | з | |
22 | ğäyn | ﻋ | ﻌ | ﻊ | ﻉ | ğ | ğ | г(ъ) | alternativ Kiril transkriptsiäse: ғ |
23 | ğayn | ﻏ | ﻐ | ﻎ | ﻍ | ğ | ğ | г(ъ) | alternativ Kiril transkriptsiäse: ғ |
24 | fi | ﻓ | ﻔ | ﻒ | ﻑ | f | f | ф | |
25 | qaf | ﻗ | ﻘ | ﻖ | ﻕ | q | q | к(ъ) | alternativ Kiril transkriptsiäse: қ |
26 | kaf | ﻛ | ﻜ | ﻚ | ﮎ | k | k | к | |
27 | gaf | ﮔ | ﮕ | ﮓ | ﮒ | g | g | г | |
28 | eñ | ﯕ | ﯖ | ﯔ | ﯓ | ñ | ñ | ң | Süz başında oçramıy |
29 | läm | ﻟ | ﻠ | ﻞ | ﻝ | l | l | л | |
30 | mim | ﻣ | ﻤ | ﻢ | ﻡ | m | m | м | |
31 | nün | ﻧ | ﻨ | ﻦ | ﻥ | n | n | н | |
32 | ha | ﻫ | ﻬ | ﻪ | ﻩ | h | h | һ | |
33 | waw | ﻭ | ﻮ | ﻮ | ﻭ | w, u, o | w, u, o | в, у, о | alternativ Kiril transkriptsiäse: ў, у, о |
34 | vaw | ﯞ | ﯟ | ﯟ | ﯞ | v | v | в | Başqort Kiril älifbasındağı в'ge turı kilä |
35 | ya | ﻳ | ﻴ | ﻰ | ﻯ | y, î (i) | y, í, i | й, и, ый |
Misal
үзгәртүKiläse tekst İske İmlä, Yaña İmlä, Zamanalif, Yañalif häm Kiril älifbası qullanıp çağıştıru öçen birelä.
İske imlâ | Yaña imlâ | Zamanälif | Yaŋalif2 | Кирил |
---|---|---|---|---|
بارلق كشیلر ده آزاد هم اوز آبرويلری هم حقوقلری یاغندن تیك بولوب طوالر. آلرغه عقل هم وجدان بیرلگان هم بر-برسینه قراطه طوغانلرچه مناسبتده بولورغه تیوشلر. | بارلئق كئشئلەر دە ئازات هەم ئوز ئابرویلارئ هەم حۇقوقلارئ یاعئننان تیڭ بولئپ توالار. ئالارعا ئاقئل هەم وۇجدان بیرئلگەن هەم بئر-بئرسئنە قاراتا توعاننارچا مۇناسەبەتتە بولئرعا تیئشلەر. | Barlıq keşelär dä azat häm üz abruyları häm xoquqları yağınnan tiñ bulıp tualar. Alarğa aqıl häm wöcdan birelgän häm ber-bersenä qarata tuğannarça mönasäbättä bulırğa tieşlär. | Barlıq keşelәr dә azat hәm üz abruyları hәm xoquqları yağınnan tiŋ bulıp tualar. Alarğa aqıl hәm wөcdan birelgәn hәm ber-bersenә qarata tuğannarça mөnasәbәttә bulırğa tieşlәr. | Барлык кешеләр дә азат һәм үз абруйлары һәм хокуклары ягыннан тиң булып туалар. Аларга акыл һәм вөҗдан бирелгән һәм бер-берсенә карата туганнарча мөнасәбәттә булырга тиешләр. |
ایسکی املا — اول ۱۹۲۰. یلغه قدﺭ ﺗﺎﺗﺎﺭ ﺗلنده قوللانلغان عرب الفباسنڭ یورامهسی. ایسکی تاتار ادبی تلنده قوللانله.
تل-آلدی صوزقلر، سوز اورتاسنده حرفلر اورنینه حرکهلر برله بیلگولهنگان هم بو تورکی تللر آراسنده اوخشاشراق املانی تأمین ایته ایدی. سوز باشنده وه آخرندهغی بوتون صوزقلر هم سوز اورتاسندهغی تل-آرتی صوزقلر حرفلر برله بیلگولهنگان بولغان. ﻳﺎﯕﺎ املاگه قاراغانده، بو اوزون-عمرلو الفبا تاتار تلی اوچون، عرب-نیگزلی الفبالر آراسنده، یاخشیراق نیگز تشکیل ایتهدر.
بو الفبانی حاضرگی کونده قطایده یاشاگان هم ایسکی تاتار تلنده سویلهشکان تاتارلر قوللانه.