Ğiraq

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Ğiraq Respublikası (Ğäräpçä: جمهوريّة العراق, İnglizçä: Rebublic of Iraq)

ğäräp: جمهوريّة العراق
(Âl-Cumhuriyäh Âl-İräqiyäh)

|
Milli deviz: Allahü Äkbär
Räsmi telläre	Ğäräp, Körd (Ğiraq tönyağında)
Başqalası	Bağdad
Başqalası koordinatları	41°01'N, 41°01'E
Präzidente	Celal Talabani
Administratorı	L. Paul Bremer
Mäydanı  - Barısı  - % su km²	57. urın 437,072 qkm 1,1%
Xalqı  - Barısı (2002)  - Tığızlığı	44.urın 24,001,816 55/km²
Bäysezlege	(bäysezllegen yuq inde: 2000. Martınnan AQŞnıñ okkupatisendä) 1999
Valütası	Ğiraqi dinar (AZM)
Säğät zonı	UTC +3
Milli himnı	Ardulfurataini Watan
İnternet TLD'sı	.IQ
Telefon kodı	964

Millätläre

Ğäräplär (75%-80%), Kördlär (15%-20%), Törkemännär (5%), Xaldeälelär, Ässüriälelär, İranlılar, Lurlar, Ärmännär

Milli Dine

Räsmi dine: İslam: Şiğitlär (ğäräplär häm törkemännär) häm Sunnitlär(ğäräplär, törkemännär häm kördlär). Başqa dinnär: Xristianlıq, Yähüd dine, Bahai, Mandä, Yezidi.

Tarix

Borınğı Tarix

Ğiraq (Mesopotamia) dönyanıñ iñ borınğı sivilizatilären tuu urını. Alarda Şumer, Babilon, Ässüriä sivilizatiläre. Ğiraq Farsı İmperise, âl-İskädär İmperise, Roman İmperise sostavında bulğan.

Urta Ğasırlar

656-da Ğiraqnı ğäräplär alalar

762-dän Bağdad Xaliflığı

1534-tän Ğiraq Ğosman İmperise sostavında

Yaña Ğasırlar

1915-dä Ğiraqnı Britan İmperise ala. 1932-gä qädär Millätlär Ligası kontrolendä. 1932-dän - patşalığı

1968-dä Baas Partisı xäkim ala

1979-dan Saddam Hussein Ğiraqnıñ başı bula

1980-lärdä İran belän suğışlí

1990-da Ğiraq Küwäytne ala. AQŞ "Çüldä buran" operatinä itä

Xäzergä Ğiraq

2003-da George W. Bush administratise Ğiraq qarşı suğışnı bağlí. 1 ay bulğan suğıştan soñ amerikannar Ğiraqlılarnı tär-mär itälär. Baädad köräşsez alalar. Ğiraq qarşı koaltise sostavına Böyek Britan, AQŞ, Australia, Pülşä däwlätläre bar. Alar üze ğäskärlären Ğiraqqa cibärälär

2004-nıñ yazdan Ğiraqta Mäğdi fätnäse

Säyäsäte

Suğışqa qädär Ğiraqta ber genä säyäsi parti buldı. Bu parti - Baas partisı. Bu parti soçialistik parti dip sanıla.

Şuğıştan soñ Ğiraqta Majlis al-Watani(Milli Mäclis) oyıştırıla. Anda 250 urın. Ämma bu oyışmada xäkim yuq. Real xäkim ruxi liderlär qullarında. Alar arasında: Ayatollah Ali âl-Sistani

Administrativ Bülüe

Ğiraq sostavında 18 muhafazah:

• Al Anbar (âl-Ânbär)
• Al Basrah (âl-Basra)
• Al Karbala (âl-Kärbällä)
• Al Muthanna (âl-Mutanna)
• Al Qadisyah (âl-Qädisiä)
• An Najaf (ân-Näcäf)
• Arbil (Ärbil)
• As Sulaymaniyah (âs-Süläymäniä)
• At Tamim (ât-Täğmim)
• Babil
• Bağdad muhafazah
• Dahuk
• Dhi Qar (Zi Qar)
• Diyala (Diälâ)
• Maysan
• Ninawa
• Salah ad Din (Salax âd-Din)
• Wasit

Geografiäse

Urta Şäreqtä, Farsı Diñgezendä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Törkiä (Kördistan), könçığışta İran, könbatışta Süriäö Yordan, könyaqta Soğud Gäräpstan, könyaq-könçıäışta Küwäyt. Zur yılğaları: Afrat, Tigris, Şatt âl-Ğäräp. İñ biek tawı: Xaci İbrahim (3600 m). Zur şähärläre Bağdad, Basra, Mosul.

İqtisadı

Näft yatmaları buyınça dönyada berençe yä ikençe urınnarda.

1991.dän sanktilär eşlilär. 1996 - 2002 "oil-for-food" programmı eşli. 2003.dän Ğiraqnıñ Näft İndustríğa investitilär kerälär.

Demografiäse

Ğiraqta yäşäwçelärneñ 40% - 15 yäşle qädär yäşlär.

Mädäniäte

Ğiraqnıñ mädäniäte bik borınğı. Borınğı Bolğarlar İsam dine Ğiraqlılardan (wäkile Äxmäd ibn Fadlan) alğan.

Läñkerlär

• Coalition Provisional Authority 2004 елның 29 март көнендә архивланган.
• Arab Gateway: Iraq 2016 елның 10 июнь көнендә архивланган.
• BBC News Country Profile: Iraq
• CIA information on Iraq 2007 елның 9 май көнендә архивланган.
• Indepth Analysis of the Gulf War 2004 елның 26 сентябрь көнендә архивланган.
• Bush in Baghdad
• Iraq News 2019 елның 3 ноябрь көнендә архивланган.
• On a Small Bridge in Iraq(үле сылтама)