Ğiraq
Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Ğiraq Respublikası (Ğäräpçä: جمهوريّة العراق, İnglizçä: Rebublic of Iraq)
| |||
Milli deviz: Allahü Äkbär | |||
![]() | |||
Räsmi telläre | Ğäräp, Körd (Ğiraq tönyağında) | ||
Başqalası | Bağdad | ||
Başqalası koordinatları | 41°01'N, 41°01'E | ||
Präzidente | Celal Talabani | ||
Administratorı | L. Paul Bremer | ||
Mäydanı - Barısı - % su km² |
57. urın 437,072 qkm 1,1% | ||
Xalqı - Barısı (2002) - Tığızlığı |
44.urın 24,001,816 55/km² | ||
Bäysezlege |
(bäysezllegen yuq inde: 2000. Martınnan AQŞnıñ okkupatisendä) 1999 | ||
Valütası | Ğiraqi dinar (AZM) | ||
Säğät zonı | UTC +3 | ||
Milli himnı | Ardulfurataini Watan | ||
İnternet TLD'sı | .IQ | ||
Telefon kodı | 964 |
MillätläreҮзгәртү
Ğäräplär (75%-80%), Kördlär (15%-20%), Törkemännär (5%), Xaldeälelär, Ässüriälelär, İranlılar, Lurlar, Ärmännär
Milli DineҮзгәртү
Räsmi dine: İslam: Şiğitlär (ğäräplär häm törkemännär) häm Sunnitlär(ğäräplär, törkemännär häm kördlär). Başqa dinnär: Xristianlıq, Yähüd dine, Bahai, Mandä, Yezidi.
TarixҮзгәртү
Borınğı TarixҮзгәртү
Ğiraq (Mesopotamia) dönyanıñ iñ borınğı sivilizatilären tuu urını. Alarda Şumer, Babilon, Ässüriä sivilizatiläre. Ğiraq Farsı İmperise, âl-İskädär İmperise, Roman İmperise sostavında bulğan.
Urta ĞasırlarҮзгәртү
656-da Ğiraqnı ğäräplär alalar
762-dän Bağdad Xaliflığı
1534-tän Ğiraq Ğosman İmperise sostavında
Yaña ĞasırlarҮзгәртү
1915-dä Ğiraqnı Britan İmperise ala. 1932-gä qädär Millätlär Ligası kontrolendä. 1932-dän - patşalığı
1968-dä Baas Partisı xäkim ala
1979-dan Saddam Hussein Ğiraqnıñ başı bula
1980-lärdä İran belän suğışlí
1990-da Ğiraq Küwäytne ala. AQŞ "Çüldä buran" operatinä itä
Xäzergä ĞiraqҮзгәртү
2003-da George W. Bush administratise Ğiraq qarşı suğışnı bağlí. 1 ay bulğan suğıştan soñ amerikannar Ğiraqlılarnı tär-mär itälär. Baädad köräşsez alalar. Ğiraq qarşı koaltise sostavına Böyek Britan, AQŞ, Australia, Pülşä däwlätläre bar. Alar üze ğäskärlären Ğiraqqa cibärälär
SäyäsäteҮзгәртү
Suğışqa qädär Ğiraqta ber genä säyäsi parti buldı. Bu parti - Baas partisı. Bu parti soçialistik parti dip sanıla.
Şuğıştan soñ Ğiraqta Majlis al-Watani(Milli Mäclis) oyıştırıla. Anda 250 urın. Ämma bu oyışmada xäkim yuq. Real xäkim ruxi liderlär qullarında. Alar arasında: Ayatollah Ali âl-Sistani
Administrativ BülüeҮзгәртү
Ğiraq sostavında 18 muhafazah:
- Al Anbar (âl-Ânbär)
- Al Basrah (âl-Basra)
- Al Karbala (âl-Kärbällä)
- Al Muthanna (âl-Mutanna)
- Al Qadisyah (âl-Qädisiä)
- An Najaf (ân-Näcäf)
- Arbil (Ärbil)
- As Sulaymaniyah (âs-Süläymäniä)
- At Tamim (ât-Täğmim)
- Babil
- Bağdad muhafazah
- Dahuk
- Dhi Qar (Zi Qar)
- Diyala (Diälâ)
- Maysan
- Ninawa
- Salah ad Din (Salax âd-Din)
- Wasit
GeografiäseҮзгәртү
Urta Şäreqtä, Farsı Diñgezendä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Törkiä (Kördistan), könçığışta İran, könbatışta Süriäö Yordan, könyaqta Soğud Gäräpstan, könyaq-könçıäışta Küwäyt. Zur yılğaları: Afrat, Tigris, Şatt âl-Ğäräp. İñ biek tawı: Xaci İbrahim (3600 m). Zur şähärläre Bağdad, Basra, Mosul.
İqtisadıҮзгәртү
Näft yatmaları buyınça dönyada berençe yä ikençe urınnarda.
1991.dän sanktilär eşlilär. 1996 - 2002 "oil-for-food" programmı eşli. 2003.dän Ğiraqnıñ Näft İndustríğa investitilär kerälär.
DemografiäseҮзгәртү
Ğiraqta yäşäwçelärneñ 40% - 15 yäşle qädär yäşlär.
MädäniäteҮзгәртү
Ğiraqnıñ mädäniäte bik borınğı. Borınğı Bolğarlar İsam dine Ğiraqlılardan (wäkile Äxmäd ibn Fadlan) alğan.
LäñkerlärҮзгәртү
- Coalition Provisional Authority 2004 елның 29 март көнендә архивланган.
- Arab Gateway: Iraq 2016 елның 10 июнь көнендә архивланган.
- BBC News Country Profile: Iraq
- CIA information on Iraq 2007 елның 9 май көнендә архивланган.
- Indepth Analysis of the Gulf War 2004 елның 26 сентябрь көнендә архивланган.
- Bush in Baghdad
- Iraq News 2019 елның 3 ноябрь көнендә архивланган.
- On a Small Bridge in Iraq