Yaña İqtisadi Säyäsät

Yaña İqtisadi Säyäsät (NEP) (Urısça: НЭП – новая экономическая политика), 1921 Yılnıñ martında RKP(b)'nıñ 10. qorıltayında qabul itelä; Xärbi Kommunizm säyäsätenä almaşqa kilä. Töp eçtälege: prodrazvörstkanı prodnalog (çiklängän külämendä salıp tüläw) belän alıştıru, bazar mönäsäbätlärennän, yallanğan xezmättän, törle räweştäge milektän häm citeşterü çaraların arendalaw mömkinlegelärennän faydalanu. Tatarstanda xucalıq apparatın üzgärtep qoru ğämälgä aşırıla, sänäğät xucalıq isäbenä küçerelä.

Şartlar

Vladimir Lenin

Qanqoyğıç Watandaşlar suğışınnan soñ Sovet Rusiäneñ iqtisadı bötenläy cimerelgän diärlek. Vladimir Lenin 1921 yılda Yaña İqtisadi Säyäsäten başlarğa mäcbür bula, xosusıy şirkätlär açıluı röxsät itelä.

Üzleklär

Kömeş sum 1924 yılda

Trest häm sindikatlar, kantun citeşterü berläşmäläre sisteması sänäğätne bazar mönäsäbätläre belän bäyli. 1922 yıl başında 10 trest (Lesotrest, Metallotrest, Pişçetrest, Silikattrest, Tatvalenka, Tatşveytrest, Elektrotrest h.b.); 7 kantun citeşterü berläşmäse (Alabuğa, Bua, Bögelmä, Mamadış, Spas, Çallı, Çistay) isäplänä. Qayber wağraq citeşterü şirkätläre elekke xucalarına qaytarıla. 41 ere sänäğät şirkäte arendağa, ş.i. 23e xosusí milek xucalarına birelä (1922). Däwlät, xosusí, kooperativ-kümäk säwdä itü törläe barlıqqa kilä. NEP töbäktä Berençe Bötendönya, Grajdannar suğışlarında cimerelgän xalıq xucalığın tiz arada torğızuğa, 1921-1922 yıllardağı açlıqnı, 1922-1923tä igen uñmaw säbäple kilep tuğan qıtlıqnı beterügä kiterä. 1920-yıllar axırında xalıq xucalığın industrializatsiäläşterü häm krestiän xucalıqların kümäkläşterü barışında NEP ğämäldän çığarıla.

Qazanışlar

1921-1926 yıllarda sänäğät citeşterü indeksı 3 tapqırğa arta, awıl xuçalığı citeşterüe 2 tapqırğa arta häm 1913 yılğı kürsätkeçlärne 18%qa arttırıp ütägän. Sänäğät tawarları öçen kümärtäläp bäyäläre 26%qa kimegän.