Orxon älifbası

Borınğı Törki älifba (Küktörk (Göktürk) yä Urxun yazu) Törki teldä yazu öçen qullanıldı.

Törki älifba Törki awazlarnı bik tögäl bilgeläde, yazu yañğırışqa buysınğan buldı. Älifba 38 xäreftän tora, süz arada «:» bilgese qaldırıldı. Xäreflärneñ dürtese Törki suzıqlarnı bilgelädelär: [ı/i], [a/ä], [o/u], [ö/ü]. Ber xäref belän ike tartıq töre bilgelängäç, xäzerge Törki söylämnärendä dä alar almaşınıp yörilä: öçön/üçün, ikï/iki/ïki… Tartıqlarnıñ kübeseneñ ike xäref buldı, ber xäref tartıq awaznıñ qalın tören bilgeläw öçen, ikençese yomşağın (uñ yaqtağı räsemdä yomşaqlar hämzä belän bilgelände). Qızıq, elek tartıqlar suzıqnıñ qalın/neçkälegen bilgelädelär, xäzer isä kiresençä, tartıqnıñ qalın/neçkälegen suzıqlar bilgelilär, yäğni suzıqlarnıñ möximlege kütärelde. Xäzerge Tatarçada ı/i xärefe ikelände: ı/e wä í/i.

Xäreflär ağaç/taş östendä suğıp qaldıru öçen uñaylı. Yazu yünäleşe uñdan-sulğa taba. Bastırıp quyılğan taşta bulsa, yazu astan-öskä wä uñdan-sulğa taba bardı, xärefläre şul çaqta 90° äyländerelgän bula.

Tabılğan yazmalarnıñ iñ iskese 7. yözneñ 2. yartısında yasalğan buldı. Yazmalar Urxun yılğasınnan başlap Dunay tılğasına xätle tabıldı.

İske Törki älfbanıñ çığışı äle çişelmägän mäs'älä bulıp tora. Qayber ğälimnär «Latín älifbası Törki älifbadan çıqtı» dip äytälär.

Älifba

Urxun əlifbası (klassik zamanı)
Qullanış			Transliterasiya häm transkripsiya
suzıqlar			A		/a/, /e/
			I		/ɯ/, /i/, /j/
			O		/u/, /o/, /w/
			U		/ø/, /y/, /w/
tartıqlar	basit	tek sesli: (¹) — kalın, (²) — ince	B¹	/b/	B²	/b/
			D¹	/d/	D²	/d/
			G¹	/g/	G²	/g/
			L¹	/l/	L²	/l/
			N¹	/n/	N²	/n/
			R¹	/r/	R²	/r/
			S¹	/s/	S²	/s/
			T¹	/t/	T²	/t/
			Y¹	/j/	Y²	/j/
		sadece (¹) — Q sadece (²) — K	Q	/q/	K	/k/
		çift sesli	-Ç		/ʧ/
			-M		/m/
			-P		/p/
			-Ş		/ʃ/
			-Z		/z/
			-NG		/ŋ/
	birleşik	+ suzıq	IÇ, ÇI, Ç		/iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
			IQ, QI, Q		/ɯq/, /qɯ/, /q/
			OQ, UQ, QO, QU, Q	/oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/	ÖK, ÜK, KÖ, KÜ, K	/øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/
		+ tartıq	-NÇ		/nʧ/
			-NY		/ɲ/
			-LT		/lt/, /ld/
			-NT		/nt/, /nd/
kelime bölme sembolü			yuq
(-) — süz axırında äle