Mäskäw däwlät universitetı
M. V. Lomonosov isemendäge Mäskäw däwlät universitetı (М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты ) – Rusiäneñ aldınğı yuğarı uqu yortı häm fänni-metodik üzäk. Qısqaça – ‘’МГУ’’ (MDU). Universitetqa nigez 1755nçe yılda salınğan. Xäzerge waqıtta ul Rusiäneñ iñ zur yuğarı uqu yortı. 2004çe yılğı mäğlümatlar buyınça universitetta 31 meñ talib häm 7 meñ aspirant belem alğan. Universitet citäkçese – rektor – Viktor Sadovniçiy.
Tarix
үзгәртүUniversitet İvan Şuvalov häm Mixail Lomonosov teläktäşlege belän başlanıp kitä. Patşabikä Yelizavetanıñ Universitetnı tözu turındağı qararı 1755nçe yılnıñ 25 ğiynwarında dönya kürä. Berençe däreslär 26nçı apreldä ütä.
Xäzerge waqıtta Mäskäw däwlät universitetı häm Pitırbur däwlät universitetı arasında qaysı yuğarı uqu yortı ölkänräk buluyı turında bäxäs bara.
Başlıça Qızıl mäydannıñ Töp Daruxanäse yanında urnaşqan universitet Böyek Yekaterina (Äbipatşa) tarafınnan xäzerge urınına, Moxovaya uramına küçerelä. Töp bina 1782-1793 yıllarda Matvey Kazakov surätläre buyınça tözelä.
18nçe yözdä universitetta öç fakultet bula: fälsäfä, meditsina häm xoquq. 1799nçe yılda Mixail Xeraskov zatlı keşelär öçen äzerläü mäktäbe (Благородный пансион) buldıra. Ul 1830nçı yılda gimnaziäga äylänä. Universitet basmaxänäse imperial Rusiädä iñ popular gäcit – "Moskovskiye Vedomosti"nı çıǧara.
1905nçe yılda universitetta sotsial-demokratik tügäräk patşanı urınınnan kitärgä häm Rusiäne respublikağa äyländerergä çaqıra. Patşa xakimiäte universitetnı yaba başlıy. 1911nçe yılda gäskärlärneñ universitet cirlegendä buluına häm qayber professorlarnı cäberläügä qarşı 130 uqıtuçı-professor universitettan kitü turında ğariza yazalar. Meñnarça student universitettan quıla.
1917nçe yılğı Oktäber inqıylabınnan soñ universitet işeklären ğadi eşçe häm krestiän balaları öçen aça. 1919nçı yılda universitetta uqu öçen tüläü beterelä. Eşçe balaları öçen maxsus äzerläü mäktäbe dä açıla.
1940nçı yılda universitetqa Mixail Lomonosov iseme birelä.
İkençe Bötendönya suğışınnan soñ universitetqa yänä can kerä. Däwlät birgän aqçası biş tapqır arta, Mäskäwneñ Çıpçıqlar Tawında (Воробьевы Горы) yaña kampus barlıqqa kilä. Bu kampus, zamanına qarap, iñ yaña cixazlar belän eşlänä. Xäzerge waqıtta MDU kampusı dönyada iñ zur universitet kampusı bulıp sanala.
1992nçe yılda Rusiäneñ maxsus qararı belän universitet ayırım finanslauğa ireşä. Bu aña mäğärif ministrlığınnan küpmeder däräcädä bäysezlek birä.
Kampus
үзгәртү1953çe yıldan başlap, universitetnıñ küp fakultetları Çıpçıqlar tawında urnaşa. Töp bina Lev Rudnev proyektı buyınça eşlänelä. Tözeleş waqıtında ul New York City’dan qala dönyada iñ zur bina sanala. Häm ul Awropada iñ böyek bina bulıp 1988nçe yılğa xätle sanala. Töp binanıñ böyeklege 240 metr, 36 etaj. Ul professorlar häm studentlar yäsi torğan dürt qanat belän äyländerep alınğan. Qayber mäğlümätlärğä qarağanda, töp bina koridorları 33 kilometrğa cıyıla häm and barlığı 5000 bülmä urnaşqan. Bina eçendä konsert zalın, teatr, muzey, kitapxanä, basseyn, militsiä bülekçäsen, poçta bülekçasen, ker yuu, çäçtaraşxanä, kafeteriälär, bank bulekçälären h.b. tabıp bula. Universitet administratsiäsennän qala töp binada dürt fakultet: Geologiä, Geografiä, Mexanika-Matematika häm Sänğät fakultetları urın alğan. Bina başındağı yoldız eçenä manzara qaraw platforması häm keçkenä bülmä sıyğan.
Töp binadan tış, kampusta berniçe uqu binası urnaşqan. Şulay uq monda Rusiädä berdanber baseball stadionın da tabıp bula.
Moxovaya uramında urnaşqan tarixi binada xäzer Jurnalistika, Psixologiä fakultetların, Aziä häm Afrika illaren öyränü institutın tabıp bula.
Fakultetlar
үзгәртү2005 yılda unversitetta barlığı 29 fakultet häm 15 fänni-tikşerenü üzäge bulğan:
- Mexanika häm matematika fakultetı
- Xisap matematikası häm kibernetika fakultetı
- Fizika fakultetı
- Ximiä fakultetı
- Biologiä fakultetı
- Bioinjeneriä häm bioniformatika fakultetı
- Tufraq fäne fakultetı
- Geologiä fakultetı
- Geografiä fakultetı
- Materiallar fäne fakultetı
- Tarix fakultetı
- Filologiä fakultetı
- Fälsäfä fakultetı
- İqtisad fakultetı
- Yuğarı Biznes mäktäbe
- Xoquq fakultetı
- Jurnalistika fakultetı
- Psixologiä fakultetı
- Aziä häm Afrikanı öyränü institutı
- Sotsiologiä fakultetı
- Çit tellär fakultetı
- Däwlät idaräse fakultetı
- Sınlı sänğät fakultetı
- Cihan säyäsäte fakultetı
- Mäğärif fakultetı
- Östämä belem fakultetı
- Mäskäw iqtisad mäktäbe
- Xärbi xezmät fakultetı
Keşelär
үзгәртүMDUnı tämamlağan tanılğan tatarlar
- Akademik Robert İskändär ulı Niğmätulin
- Akademik Räşid Ğali ulı Sönniev
- Elvira Näbiullina – Rusiä iqtisad ministrı (2007-)