Bolğar çigä asılması
Bolğar çigä asılması - 10-12 yözlärdä İdel buyı Bolğar däwläte zärkänçeläre tarafınnan kömeştän, sirägräk oçraqlarda altınnan qoyılğan xatın-qız bizämäse. Baş bäyläweçenä çigälär yağınnan dürtär itep elengän. Äwwälge bolğar çorında kiñ taralğan bizänü äybere. Waq börtekläw ısulı belän bizälgän häm märcän börtekläre tezelgän bocra – bolğar çigä asılmasınıñ töp ürnäge bulıp tora. 2-2,5 sm diametrlı bocrağa cepqır häm börtekläw ısulı belän bizälgän, imän çikläwegenä oxşağan berdän alıp öçkä xätle «quıq» kiertelgän. Soñraq öç «quıqlı» bocrağa oçlarına börtekläw ısulı belän bizälgän şundıy uq «quıq» berketelgän elenmä çılbırlar da östälgän. «Quıq» yuqa metalldan äzerlängän ike öleştän, ber-bersenä cepqır yärdämendä berketelep, buıntıqlap yasalğan, öslege börtekle öçpoçmaq häm piramidalar belän bizälgän. Mondıy bocralarnıñ diametrı 4,5-8 sm, alarğa kiertelgän «quıq»larnıñ zurlığı 2-3 sm bulğan. «Quıq» şuıp yörmäsen öçen, bocrağa cepqırlı çıbıq uralğan. B.ç.a.nıñ cepqırdan yasalğan, börtekläw ısulı belän bizälgän, ürdäk sını kertep eşlängän ürnäkläre möqämällekläre belän ayırılıp tora. Ürdäk muyınına anıñ ilahilığın çağıldırğan «izge» muyınsa tağılğan. Mondıy muyınsa sasanilar däwerendäge İran näfis metall sänğäte äsärlärenä xas. Tomşığına «balçıq» yabışqan ürdäk sınçığı ğailä iminlegen, yort bötenlegen häm bäxetne gäwdäländergän. Borınğı tatar riwayätendä cir dönya okeanı töbennän ürdäk tomşığına iärep çıqqan balçıqtan yaralğan dip farazlana. Ürdäk sınlı bolğar çigä asılması belän Dağstan zärkänçeläre tarafınnan qoşçıq sını quyıp yasalğan çigä bizämäläre arasında berqädär oxşaşlıq bar. Läkin soñğıları, Bolğar ostalarınıñ neçkä häm qatlawlı cepqır belän eşlängän bizämälärennän ayırmalı bularaq, qoyu yulı belän, uyımlap häm qaraltıp yasalğan häm alarda asılmalar qullanılmağan. Bolğar çigä asılmasınıñ başqa törläre börtekläw ısulı belän bizälgän imän çikläwege räweşendä yasala. Alarnıñ ike töre - ozınça tügäräk räweşendäge bocrağa märcän tezelgännäre (äwwälge Bolğar sänğätendä ük bulğan) häm turıpoçmaqqa tartıq bocranıñ börtek astına waq asılmalar quyılğannarı oçrıy. Bolğar çigä asılmasınıñ Ermitajdağı maxsus Könçığış fondında, Mäskäwdäge Tarix muzeyenda, TR Milli muzeyenda, Bolğar tarix-arxitektura saqlawlığında tuplanğan ürnäkläre dönya sänğäte şedevrları rätendä tora.
