Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Awıl keşelärneñ bergä yäşi torğan urınnarınıñ ber töreder. Xalıq sanı berniçä distädän berniçä meñgä qädär bula ala. Kübesençä awıl tirä-yünendä, yäğni tabiğät qoçağında urnaşa. Awıl ğädättä küçemsez, qaywaqıt isä küçemle dä bula ala.[1]. Tağın ber ayıra torğan üzençälege - keşelärneñ yäşägän yortlarnıñ ber-bersenä yaqın toruları, yäğni tirä-yün buylap taralğan kileş tormawları.

Awıl - natural' xucalıq belän yäşägän cämğiätlärneñ ğädäti toru forması. İske zamannarda Şähär häm qalalarda xalıqnıñ sanı bik kim bulğan, ä alarda yäşägän xalıqnıñ öleşe bik az ide. Sänäği inqilab säbäple keşelär küpläp şähärlärgä küçä başlıylar häm awıllarda yäşäwçelärneñ sanı kimi bara.

Awıl xalqı

үзгәртү

1926 yıldan 1989 yılğa qädär Räsäyneñ awıl xalqı sanı 76 millionnan 39 millionğa qädär kimede. Monıñ säbäpläre - kollektivizatsiä (kolxozlaştıru), urbanizatsiä (şähärlärgä küçü) häm İkençe Dönya suğışı bulıp tora. Bügen awıl xalqı sanınıñ kimüe aqrınlaşqan, läkin tuqtamağan. Berençe çiratta keçkenä awıllar xalqın yuğalta. 1959 yılda 500dän äzräk keşelek awıllarda awıl xalqınıñ yartısı yäşägän, bügen isä - öçtän bere genä.

Räsäyneñ awıl xalqı sanı:

İsäp yılı 1959 1970 1979 1989 2002
Räsäydä awıl toraq urınnarınıñ sanı 294,059 216,845 177,047 152,922 155,289
Şul isäptän, 1-10 keşe yäşägän awıllar 41,493 25,895 23,855 30,170 47,089
Şul isäptän, 11-200 keşe yäşägän awıllar 186,437 132,515 105,112 80,663 68,807

İnguşetiädäge Ordjonikidzevskaya awılı - Räsäydä iñ zur awıl toraq urını häm dönyanıñ iñ zurlarınnan berse. Awıl xalqı sanı 65.1 meñ täşkil itä, bu urta zurlıqtağı şähärgä turı kilä.

Awıl keşeläreneñ kübese awıl xucalığı belän şöğellänä, üze häm ğäiläse öçen azıqnı üze üsterä.

Awıllarda yış qına awıl xucalığı produktları eşkärtü eşlätmäläre tözelä: tegermännär, ağaç kisü h.b.

Etimologiä

үзгәртү

Tatar telennän başqa tellärdä awıl terminı İdel-Ural häm Kavkaz töbäklärendä urnaşqan möselman xalqı yäşägän awıl toraqları öçen qullanıla.

İskärmälär

үзгәртү

Tışqı sıltamalar

үзгәртү