Җылылык

Җылылык - әйләнә-тирәдәге мохит белән җылы алмашу нәтиҗәсендә җисем алган яки югалткан энергия ул.

Җылылык
Кайда өйрәнелә	термодинамика
Үлчәмлек	${\mathsf {L}}^{2}{\mathsf {M}}{\mathsf {T}}^{-2}$
Символ величины (LaTeX)	$Q$
Рекомендуемая единица измерения	Джоуль һәм килограмм-квадратный метр на квадратную секунду[d]
Моның каршысы	термодинамик эш[d]
Җылылык Викиҗыентыкта

Кызган дага төрлечә җылылык тапшыра: дага эчендә җылы үткәрүчәнлеге ярдәмендә, һавада конвекция ярдәмендә һәм бөтен фәзада җылылык һәм күренмә нурланышы ярдәмендә

Термодинамик системаның эчке энергиясе система өстеннән эш башкару яки әйләнә-тирәдәге мохит белән җылы алмашу ярдәмендә үзгәрә. Җылылык микъдары термодинамиканың беренче һәм икенче нигезләренә керә.

Җылы алмашу ярдәмендә системаның эчке энергиясен үзгәртү өчен эш башкарырга да кирәк, ләкин бу макроскопик эш булмый, әлеге эш микроскопик дәрәҗәдә электромагнит тәэсир итешкәндә молекулалар бәрелешләрдә була.

Механик эштә молекулалар макроскопик дәрәҗәдә тәртипләнеп хәрәкәтләнә, ә җылылык процессында молекулалар микроскопик дәрәҗәдә тәртипсез хәрәкәтләнеп энергия тапшыра.

Шулай ук энергия контакт булмаганда нурланыш ярдәмендә тапшырылып була.

Җылылык - халәтнең функциясе булмый, чөнки энергия тапшыру ысулына бәйле.

СИ системасында җылылык джоуль берәмлеге белән үлчәнә, Рәсәйдә шулай ук кайбер тармакларда калория кулланыла.

Термодинамиканың беренче нигезе буенча:

$Q=A+\Delta U$.

биредә $\Delta U$ — системаның эчке энергиясе үзгәреше, $Q$ — системага бирелгән җылылык микъдары, $A$ — система башкарган эш. Системага бирелгән җылылык сынаулык калометрик җисемнең эчке энергиясе үзгәреше ярдәмендә билгеләнә.

Клаузиус тигезсезлеге һәм Энтропия

Боҗра процессында $T_{i}$ тампературалы i-нчы резервуардан $Q_{i}$ җылылык алган җисем өчен Клаузиус тигезсезлеге үтәлә:

$\circ \sum _{i=1}^{N}{\frac {Q_{i}}{T_{i}}}\leqslant 0.$

биредә $\circ$ боҗра процессын билгели

Гомуми очракта болай күренә:

$\oint {\frac {\delta Q(T)}{T}}\leqslant 0.$

Квазистатик процессларда тигезлек була һәм халәт функциясен кертеп була, ул термодинамик энтропия атала:

$S=\int {\frac {\delta Q(T)}{T}},$

$dS={\frac {\delta Q}{T}}.$

биредә $T$ — тышкы җылылык резервуарның абсолют температурасы

Квазистатик булмаган процесслар өчен бу билгеләмә дөрес түгел, мәсәлән: газ бушлыкка адиабатик киңәюе процессында:

$\int {\frac {\delta Q(T)}{T}}=0,$

һәм энтропия арта

Системаның тигезсезләнеш процессы өчен энтропия билгеләнми, ләкин күп очракта система лакаль дәрәҗәдә тигезләнеш булып санала һәм энтропия бүленеше карала.

Яшерен җылылык

Фаза күчешләре һәм химик реакцияләрдә системаның эчке энергиясе даими температурада үзгәреп була. Мәсәлән, боз эрү вакытында температура даими саклана, ә җылылык эрүгә сарыф ителә. Бу энергия тапшыру ысулы яшерен яки изотермик җылылык дип атала.

Фаза күчеше вакытында энтропия сикереп үзгәрә, температура даими саклана, ә җылылык йотыла яки чыгарыла. Шулай итеп, эрү җылылыгы, буга әйләнү җылылыгы, сублимация җылылыгы һ.б. төшенчәләр бар.

Әдәбият

• Базаров И. П. Термодинамика. — 5-е изд. — СПб.—М.—Краснодар: Лань, 2010. — 384 с. — (Учебники для вузов. Специальная литература). — ISBN 978-5-8114-1003-3.
• Борн М. Критические замечания по поводу традиционного изложения термодинамики (рус.) // Развитие современной физики. — М.: Наука, 1964, с. 223—256.
• Вукалович М. П., Новиков И. И. Термодинамика. — М.: Машиностроение, 1972. — 671 с.
• Гиббс Дж. В. Термодинамика. Статистическая механика / Отв. ред. Д. Н. Зубарев. — М.: Наука, 1982. — 584 с. — (Классики науки).
• Гухман А. А. Об основаниях термодинамики. — Алма-Ата: Изд-во АН КазССР, 1947. — 106 с.
• Гухман А. А. Об основаниях термодинамики. — М.: Энергоатомиздат, 1986. — 384 с.
• Дьярмати И. Неравновесная термодинамика. Теория поля и вариационные принципы. — М.: Мир, 1974. — 304 с.
• Залевски К. Феноменологическая и статистическая термодинамика: Краткий курс лекций / Пер. с польск. под. ред. Л. А. Серафимова. — М.: Мир, 1973. — 168 с.
• Зоммерфельд А. Термодинамика и статистическая физика / Пер. с нем.. — М.: Изд-во иностр. лит-ры, 1955. — 480 с.
• Клаузиус Р. Механическая теория тепла (рус.) // Второе начало термодинамики. — М.—Л.: Гостехиздат, 1934, с. 70—158.
• Ландау Л. Д., Лифшиц Е. М. Статистическая физика. Часть 1. — 5-е изд. — М.: Физматлит, 2002. — 616 с. — (Теоретическая физика в 10 томах. Том 5). — ISBN 5-9221-0054-8.
• Леонова В. Ф. Термодинамика. — М: Высшая школа, 1968. — 159 с.
• Поулз Д. Отрицательные абсолютные температуры и температуры во вращающихся системах координат (рус.) // Успехи физических наук. — 1964, т. 84, № 4, с. 693—713.
• Пригожин И., Кондепуди Д. Современная термодинамика. От тепловых двигателей до диссипативных структур / Пер. с англ. — М.: Мир, 2002. — 462 с.
• Сивухин Д. В. Термодинамика и молекулярная физика. — Москва: «Наука», 1990.
• Сорокин В. С. Макроскопическая необратимость и энтропия. Введение в термодинамику. — М.: ФИЗМАТЛИТ, 2004. — 174 с. — ISBN 5-9221-0507-8.
• Спасский Б. И. История физики Ч.I. — Москва: «Высшая школа», 1977.
• Тальма Лобель. Теплая чашка в холодный день: Как физические ощущения влияют на наши решения = Sensation The New Science of Physical Intelligence. — М.: Альпина Паблишер, 2014. — 259 с. — ISBN 978-5-9614-4698-2.
• Трусделл К. Термодинамика для начинающих (рус.) // Механика. Периодический сборник переводов иностранных статей. — М.: Мир, 1970. — № 3 (121), с. 116—128.