Яңа заман

Яңа заман, яки яңа тарих — кешелек тарихында урта гасырлар һәм иң яңа заман арасындагы чор.

Яңа заман
Әүвәлгесе	постклассическая эра[d]
Киләсе	новейшее время[d]
Башлану вакыты	XVII гасыр
Яңа заман Викиҗыентыкта

Беренче заманча чор XVI гасырдан XVIII гасыр ахырына кадәрге чорны үз эченә ала. Бу чорда Европада радикаль социаль, мәдәни һәм икътисади үзгәрешләр булды. Бу чорның төп вакыйгалары Яңарыш чоры, Реформа хәрәкәте, диңгез эзләнүләре, Мәгърифәт чоры.

Яңарыш чоры

Яңарыш Италиядә XIV гасырда башланып, XVI гасырда иң югары ноктасына җитте. Бу чорда борыңгы грек һәм рим культуралары белән кызыксыну артты, сәнгатьтә һәм фәндә зур яңалыклар барлыкка килде. Леонардо да Винчи һәм Микеланджело кебек рәссамнар перспективада һәм анатомиядә мөһим уңышларга ирештеләр. Фән өлкәсендә Коперникның Галәмнең Кояшка нигезләнгән моделе һәм Галилео телескопы белән күзәтүләре фәнгә нигез салды. Әдәбиятта һәм фәлсәфәдә Данте «Илаһи комедия» һәм Макиавеллының «Принц» әсәрләре мөһим әсәрләр булып аерылып торалар.

Реформа һәм контр-реформа

Реформа XVI гасырда Мартин Лютерның 1517 елда бастырылган 95 тезисы белән башланган. Бу хәрәкәт католик чиркәвен тәнкыйтьләү рәвешендә барлыкка килде һәм протестант секталарына нигез салды. Бу вакыйгаларга җавап итеп, католик чиркәве реформага каршы хәрәкәтне башлап җибәрде һәм Трент Советын оештырды. Моннан тыш, иезуитлар кебек төркемнәр католик динен яклауда актив роль уйнадылар.

Ачышлар һәм колонизация

XV—XVI гасырларда Европа диңгезчеләре яңа диңгез маршрутларын ачтылар һәм дөнья картасын киңәйттеләр. Кристофер Коламбусның Америкага килүе һәм Васко да Гаманың Һиндстанга килүе кебек ачышлар глобаль сәүдә үсешенә китерде, һәм Европа Африка, Азия һәм Америкада колониаль империяләр булдырды. Бу процесс бик күп табигый ресурслар һәм байлык алып килде һәм җирле халыкларның тормышын тамырдан үзгәртте. Фәнни революция һәм мәгърифәтчелек

Фәнни революция XVII гасырда Исхак Ньютонның тарту законнары һәм математик анализ эше белән башланган. Френсис Беконның фәнни метод буенча эше заманча фәнни тикшеренү ысулларын үстерүгә ярдәм итте. XVIII гасыр мәгърифәтчелеге акыл һәм логика беренче урында торган чор санала. Мәгърифәтчелек уйлаучылары кеше хокуклары, ирек һәм тигезлек кебек төшенчәләрне якладылар һәм социаль структураны үзгәртүгә өлеш керттеләр. Вольтер, Руссо һәм Монтескуе кебек исемнәр бу чорның мөһим уйлаучылары.

Аннотация

Беренче заманча чор — Европада һәм бөтен дөньяда җәмгыятьләрнең мәдәни, социаль һәм икътисадый структураларында тамырдан үзгәрешләр булган чор. Яңарышның сәнгатьчә һәм фәнни яңалыклары, Реформаның дини үзгәреше, ачышның глобаль үзара бәйләнеше, Мәгърифәтчелекнең интеллектуаль алгарышлары — хәзерге дөньяны формалаштырган мөһим үсеш.

Әдәбият

• Кареев Н. И. Общий курс истории XIX и XX века до начала мировой войны. М.: Тип. Т-ва И. Д. Сытина, 1919. — 391 с.
• Маныкин А. С. Новая и Новейшая история стран Западной Европы и Америки. — М. : Эксмо, 2004. — ISBN 5-8123-0259-6.
• Панченко Д. В. Когда закончилось Новое время? // Неприкосновенный запас. — № 5. — С. 39—54.
• Хобсбаум Э. Век Революции. Европа 1789—1848 = The Age of Revolution: Europe 1789—1848[англ.] / Пер. с англ. Л. Д. Якуниной. — Ростов н/Д.: Феникс, 1999. — 480 с. — 5000 экз. — ISBN 5-222-00614-X.
• Крылов А. О. Раннее Новое время как исторический период в мировой и отечественной историографии Архивная копия от 24 января 2022 на Wayback Machine // Манускрипт. — 2020. Т. 13. №. 2. С. 71-77.