Шаһтүрә

Шаһтүрә
Шаһтүрә
Халыкара фәнни исем	Aethusa cynapium L., 1753
Таксономик ранг	төр
Югарырак таксон	Aethusa[d]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Отто фәнни энциклопедиясе[d], Мейер энциклопедик сүзлеге (1888-1889)[d], Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге[d], Брокгауз һәм Ефронның кече энциклопедик сүзлеге[d], Британ энциклопедиясенең XI басмасы (1910-1911)[d] һәм Домашняя энциклопедия, или Словарь фактов и полезных знаний[d]
	Шаһтүрә Викиҗыентыкта

Шаһтүрә, яки Эт петрушкасы ^[2] ( лат. Aethúsa ) - Чатыр чәчәклеләр семьялыгыннан үсемлекләр ыругы. Ыругка бер полиморфик төр - Гади шаһтүрә ^[3] ( Aethusa cynapium ) керә.

Ботаник тасвирлау

Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz, 1885 китабыннан ботаник иллюстрация

Берьеллык (кайвакыт икееллык ) үсемлекләр. Биеклеге 1 метрга җитә.

Сабаклары тармаклы, көпшәсыман.

Яфраклары икеләтә һәм өчләтә тармакланган, өчпочмаклы формада; яфрак өслекләре ромбик яки өчпочмаклы диярлек, тирән итеп бүлгәләнгән, аерчалы.

Шаһтүрә июнь-октябрь айларында чатырларга җыелган бик күп ак чәчәкләр ата. Касәләре күренер-күренмәс, таҗ биш ак таҗ яфракчыгыннан тора.

Җимеше - шар-йомырка формасында, аркылы кисемендә түгәрәк (озынлыгы 3 мм һәм киңлеге 2,5 мм); кабыргалары калын, очлы; орлык эчке ягында бөтенләй яссы, дуга сыман юллар белән; баганасы икегә бүленгән.

Үсемлекнең исе юк (башка мәгълүматлар буенча үзенчәлекле җиңел яки көчле ис). Петрушкага охшаш. Ләкин чын майданустан (петрушка) ялтырап торган яфраклары һәм төргәк (сабау тышчасы) төзелеше белән аерылып тора.

Таралу

Ул Кече Азиядә һәм Европада, чит үсемлек буларак - Төньяк Америкада очрый; Россиядә - Кавказда һәм Европа өлешенең барлык төбәкләрендә диярлек очраучы сирәк үсемлек. Казан шәһәре тирәсендә очрый. ^[4]

Еш кына туклыклы матдәләргә бай, йомшак, карбонатлы туфракта, чүп үләннәре булган урыннарда, тораклар янында, бакчаларда, үсә.

Кулланылышы

Агулы . Чүп үләне. Ул болыннарда һәм көтүлектә агулы үсемлек буларак очрый, терлекләр өчен куркыныч була ала. Олы мөгезле эре терлек өчен үлем китерә торган авырлыгы бер хайванга 15 кг. Атларга да агулы. Тычканнарда яки Гвинея дуңгызларында агулы эффектлар күзәтелмәде.

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856106https://wikidata.org/wiki/Track:Q1043https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856050
↑ Анненков, 1878
↑ Aethusa cynapium L. — Кокорыш обыкновенный (ru). БИН РАН. әлеге чыганактан 2023-01-06 архивланды. 2023-01-06 тикшерелгән.
↑ https://giylem.tatar/wp-content/uploads/2017/12/%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C-%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D0%BE-%D1%84%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B5-%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0.pdf

Әдәбият

Собачья петрушка // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.

Проверено 31 января 2009 г.

Сылтамалар

Моны да карагыз

	Үсемлекләр порталы
	Биология порталы
	Фән порталы

[_41deba8b4f1af46c-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856106https://wikidata.org/wiki/Track:Q1043https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856050

[Анненков—1878——-2] Анненков, 1878

[3] Aethusa cynapium L. — Кокорыш обыкновенный (ru). БИН РАН. әлеге чыганактан 2023-01-06 архивланды. 2023-01-06 тикшерелгән.

[4] ttps://giylem.tatar/wp-content/uploads/2017/12/%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C-%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D0%BE-%D1%84%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B5-%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0.pdf

[2]

[3]

[1]

[4]

Шаһтүрә

Халыкара фәнни исем	Aethusa cynapium L., 1753^[1]
Таксономик ранг	төр^[1]
Югарырак таксон	Aethusa^[d]^[1]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Отто фәнни энциклопедиясе^[d], Мейер энциклопедик сүзлеге (1888-1889)^[d], Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге^[d], Брокгауз һәм Ефронның кече энциклопедик сүзлеге^[d], Британ энциклопедиясенең XI басмасы (1910-1911)^[d] һәм Домашняя энциклопедия, или Словарь фактов и полезных знаний^[d]
Шаһтүрә Викиҗыентыкта