Wikipedia

Чинват күпере

Чинват Күпере (Авеста телендә: 𐬗𐬌𐬥𐬬𐬀𐬙𐬋 𐬞𐬈𐬭𐬈𐬙𐬏𐬨 Cinvatô Peretûm, "хөкем күпере" яки "нур формасындагы күпер")[1] яки үч алучы күпере[2] Зәрдөштлек динендә тереләр дөньясын үлеләр дөньясыннан аера торган сөзү күпере.[3]. Барлык җаннар үлемнән соң күперне кичәргә тиеш. Күперне “Видевдат”та тасвирланган (Вендидад) 13.9-та 'spâna pəšu.pâna' (“ике күпер саклаучы эт”) ике дүрт күзле эт саклый.[4][5] Күпер кыяфәте караучының ашасына яки хаклыгына карап төрлечә булырга мөмкин. Бундаһишн буларак мәгълүм текст буенча әгәр шәхес явыз булса, күпер тар булачак һәм “Чиннапһапаст” шәйтаны пәйда булып [6] аның җанын друҗ-деманага (Ялган Йорты)на тартачак, бу тәмугъ концепциясенә охшаш мәңге җәза һәм җәфалану урыны.[7] Әгәр дә тормышта кешенең яхшы фикерләре, сүзләре һәм гамәлләре күп булса, күпер кичәрлек итеп киң булачак һәм ачуның чагылышы булган рух Даэна пәйда булачак һәм җанны Җыр Йортына алып барачак. Күперне уңышлы узган җаннар Аһура Мазда белән берләшәчәк. Еш Чинват Күпере салават күпере яки Киек Каз юлы белән идентификацияләнә, мәсәлән Профессор С.П. Тиленың “Дин Тарихы”нда.[8] Шулай да, Си. Эф. Киэри һәм Фердинанд Джасти кебек башка галимнәр бу интерпретация белән ризалашмыйлар, һәм Чинвад Күперенең борылмалы сызыклы түгел, ә туры өскә юнәлгән дигән тасвирламаларның цитаталарын китерәләр.[9][10] Чинвад Күперенең сакчылары булып өч Илаһ дип уйлана: Сраоша (Аң), Митра (Килешү) һәм Рашну (Хөкем).[7] Бу күпер өчен альтернатив исемнәргә Чинвад, Чинват, Чинвар яки Чинават керә.[11] Чинват концепциясе Исламда Әс-Сыйратка охшаш.

Чинват күпере

Язмада

үзгәртү

Авеста тексты Яснаның 71-енче бүлегендә Чинват Күперенең тасвирламасы бар.

Ŷatha vashi ashâum idha anghô ashava frapârayånghe urvânem tarô cinvatô peretûm vahishtahe anghêush ashava jasô ushtavaitîm gâthãm srâvayô ushtatâtem nimraomnô, (zôt u râspî,) ushtâ ahmâi ... gaêm mananghô![12]
Сез теләгән кебек, Я изге (берәү)! Шулай булырсыз, изге сәбәпсез [шул] җанны Чинват Күпере аша уздырырга; изге Күккә килерсез. Гата Уштаваити җырын җырларсыз, коткарылу сәламен укый-укый.[12]

Вендидад шулай ук фаргард 19-да Чинват Күперен тасвирлый.

27. dâtare ... dva tâ dâthra bavaiñti dva tâ dâthra pârayeiñti dva tâ dâthra pairi-bavaiñti dva tâ dâthra paiti hañjaseñti mashyô astvaiñti anghvô havâi urune para-daidhyât.
28. âat mraot ahurô mazdå, pasca para-iristahe mashyehe pasca frasaxtahe mashyehe pasca pairithnem dereniñti daêva drvañtô duzhdånghô, thrityå xshapô vîusaiti ushi raocaiti bâmya gairinãm ashahvâthranãm âsenaoiti mithrem huzaênem hvarexshaêtem uzyôraiti,
29. vîzareshô daêvô nãma spitama zarathushtra urvânem bastem vâdhayeiti drvatãm daêvayasnanãm merezujîtîm mashyânãm, pathãm zrvô-dâtanãm jasaiti ýasca drvaite ýasca ashaone cinvat-peretûm mazdadhâtãm baodhasca urvânemca ýâtem gaêthanãm paiti-jaidhyeiñti dâtem astvaiñti anghvô.
30. hâu srîra kereta taxma huraodha jasaiti spânavaiti nivavaiti pasvaiti ýaoxshtavaiti hunaravaiti, hâ drvatãm akhem urvânô temô-hva nizarshaite, hâ ashâunãm urvânô tarasca harãm berezaitîm âsenaoiti tarô cinvatô peretûm vîdhârayeiti haêtô mainyavanãm ýazatanãm.[13]
27. Йә матди дөньяны барлыкка китерүче, Изге Берәүсез! Кайда бүләкләр бирелә? Кайда бүләкләнү уза? Кайда бүләкләнү башкарыла? Кешеләр матди дөньяда тормышы вакытында җаннары өчен откан бүләкне алырга кайда киләләр?
28. Аһура Мазда җавап бирде: 'Кеше үлгәч, вакыты узгач, шул вакытта усал, явызлык кылучы Даэвалар аның күрүен өзәләр. Өченче төндә, таң атканда һәм яктыртканда, матур сугыш кораллары белән Митра Ходае барлык бәхетле тауларга җитә һәм Кояш балкый.
29. 'Шуннан соң Визареша исемле дошман, йә Спитама Заратуштра, гөнаһта яшәүче усал Даэва табынучыларның җаннарын богауларда алып китә. Җан Вакыт тарафыннан ясалган юлга керә һәм явызларга һәм хаклыларга ача. Мазда тарафыннан изге күпер Чинвад күперенең башында алар аларның рухларыннан һәм җаннарыннан алар өләшкән дөньяви яхшылыклар өчен бүләкне астагыча сорыйлар.
30. 'Аннан соң ян-янында этләр белән матур, яхшы формалы, көчле һәм яхшы формалашкан кыз килә, аның күп баласы бар, ул бәхетле һәм югары дәрәҗәдә аңлый. 'Ул хаклыларның җанын Һара-березаитига бардырта ; Чинвад күпере өстендә ул аны күк Илаһлары булуында аны урнаштыра.[14]

Әдәбият

үзгәртү

Димитрис Лиакос-ның Поэна Дамни Күпердән Кешеләр Белән трилогиясенең икенче өлеше Чинвад Күперенә аллюзия булып тора. Китапта күпер вакытлыча тамашаның өлеше буларак функцияли, әмма шулай ук тереләр дөньясын үлеләр дөньясы белән тоташтыручы сөйләшү элементы буларак та.[15] Америка шагыйре Чарлз Олсон Максимус Шигырьләре эпосында Чинват Күперенә сылтама ясый (аның укылышында “Синват”); аның бу эше башка күпләр арасында Авеста мифологиясе белән эшли.

Визуаль мәдәнияттә

үзгәртү
 
Виркак саркофагында сәхнәдә Чинват Күпере.

Иртә урта гасыр Согд күмү кушеткаларында күпер чагылышлары Чинват Күпере буларак идентификацияләнгән булган. Боларның иң мәшһүр булганы Сианьда сабао Виркак Төрбәсе күмү кушеткасының көнчыгыш стенасында пәйда була,[16][17] әмма башка фрагмент сурәтләнеше Миһо Музееның күмү кушеткасында очрый.[18]

Язиди параллеле

үзгәртү

Йәзид динендә Силат Күпере Лалишта иң изге Йәзиди изге урынга алып бара торган күпер булып тора. Ул профан фани дөньядан изге эзотерик дөньяга бәйләнешнең һәм кичүнең символы булып тора. Зәрдөштлектә кебек, Силат Күпере киләчәктә Йәзид динендә кыямәт көнендә роль уйнаячак (Крейенброэк 2005: 39).[19]

Шулай ук карарга мөмкин

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ Paradise Found: Part Fourth: Chapter V. The Cradle of the Race in Iranian, or Old-Persian, Thought.
  2. ↑ Merriam-Webster, Inc. (1999). Doniger, W.. ed. Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. p. 421. ISBN 9780877790440. https://archive.org/details/isbn_9780877790440/page/421. 
  3. ↑ Dawson, M. M. (2005). The Ethical Religion of Zoroaster. Kessinger Publishing. p. 237. ISBN 9780766191365. 
  4. ↑ Dirven, Lucinda. "My Lord with his Dogs. Continuity and Change in the Cult of Nergal in Parthian Mesopotamia". In: Edessa in hellenistisch-römischer Zeit: Religion, Kultur und Politik zwischen Ost und West. Beiträge des internationalen Edessa-Symposiums in Halle an der Saale, 14–17. Juli 2005, eds. Lutz Greisiger, Claudia Rammelt and Jürgen Tubach. Beiruter Texte und Studien 116. Beirut/Würzburg: Ergon Verlag. 2009. pp. 66-67 (also footnote nr. 95). ISBN 978-3-89913-681-4
  5. ↑ Foltz, Richard. "Zoroastrian Attitudes toward Animals". In: Society and Animals 18 (2010). Leiden, the Netherlands: Brill. 2010. p. 371.
  6. ↑ The Bundahishn ("Creation"), or Knowledge from the Zand: chapters 24-28.
  7. ↑ 7,0 7,1 Eduljee, Ed. Page 1. Zoroastrianism After Life. Zoroastrian Funeral Customs & Death Ceremonies.
  8. ↑ Tiele, C.P. History of Religion. London and Boston, 1877: p. 177.
  9. ↑ C. F. Keary, Primitive Belief. Lond., 1882: p. 292.
  10. ↑ Rawlinson, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World: Parthia and Sassania. Gorgias Press LLC, 2002. ISBN 1-931956-47-2
  11. ↑ Glossary of Zoroastrian terms.
  12. ↑ 12,0 12,1 AVESTA: YASNA (English): Chapters 54-72.
  13. ↑ Archived copy. әлеге чыганактан 2009-02-25 архивланды. 2022-03-08 тикшерелгән.
  14. ↑ AVESTA: VENDIDAD (English): Fargard 19..
  15. ↑ Exercise Bowler Issue 21.
  16. ↑ Error on call to Template:cite web: Parameters url and title must be specifiedLerner, Judith A.. . Bulletin of the Asia Institute, New Series, 15 (2001): 151-62.
  17. ↑ "Les Sogdiens en Chine--Nouvelles découvertes historiques, archéologiques et linguistiques" and Two Recently Discovered Sogdian Tombs in Xi'an.
  18. ↑ Grenet, Frantz. "Mary Boyce's Legacy for the Archaeologists." Bulletin of the Asia Institute, New Series, 22 (2008): 29-46 (illustrated on page 42). https://www.jstor.org/stable/24049233.
  19. ↑ Kreyenbroek, Philip (2005). God and Sheikh Adi are perfect: sacred poems and religious narratives from the Yezidi tradition. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 978-3-447-05300-6. OCLC 63127403 . 
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чинват_күпере&oldid=3554667