Харбин

Харби́н (哈爾濱|哈尔滨, Hā'ěrbīn) — Хейлоңҗаң чик буе Кытай провинциясенең административ үзәге. Кытайның төньяк-көнчыгышында урнашкан иң зур шәһәрләрнең берсе. Халкы алты миллион кешегә якын, шәһәр янындагыларны да исәпкә алсаң — ун миллион.

Харбин
Ил	КытайКытай
Провинция	Хейлоңҗаң
Координатлар	45°45'0"N, 126°38'0"E
Башлык	Сунь Чжэ[d]
Нигезләнгән	1898
Мәйдан	7 068 км²
Рәсми тел	кытай теле
Халык саны	10 635 971 кеше
Сәгать кушагы	UTC+8
Телефон коды	451
Почта индексы	150000
Рәсми сайт	harbin.gov.cn/russia/index.php
Кардәш шәһәрләр	Пучон, Гиватаим[d], Магдебург, Миннеаполис, Краснодар, Винер-Нойштадт, Витебск, Эдмонтон, Чиаңмай, Плоешт, Әңкориҗ, Якутск, Варшау, Хабаровск, Орһус, Ниигата, Асахикава, Гриффит[d], Ньиредьһаза, Гомель, Даугавпилс, Красноярск, Мурманск, Ужитсе һәм Ндола[d]

Тарихи белешмә

Кытай-Көнчыгыш тимер юлын төзегән вакытта нигез салынган Харбин шәһәре кайчандыр Россиянең Кытай территориясендәге бер өлеше була. ХХ йөз башларында Ерак Көнчыгышта сәүдә белән шөгыльләнгән татарларның үз эшләрен юлга куя алуларын ишеткән яшьләрнең кайберләре авылларын ташлап Ерак Көнчыгышка киләләр һәм шулай итеп, анда татар районнары барлыкка килә башлый. Манчжуриянең мәдәният һәм сәүдә үзәге булган Харбин шәһәрендә дә бер татар районы корыла һәм анда мәчет, мәктәп төзелә, әдәби түгәрәк тә корыла. Бу эшләрне оештыруда күп хезмәтләр куйган кеше Гыйнаятулла мелла булган. Татар мәхәлләсе елдан-ел үсә, көчәя барган, чөнки 1917 елгы Октябрь инкыйлабыннан соң килгән качаклар да шушында урнашып калырга тырышканнар. Шулай итеп, Харбин шәһәре илләреннән аерылган татарларның мәркәзенә әверелгән.

1949 елда бөтен Ерак Көнчыгыш һәм Харбин коммунистлар кулына күчә. Россиядән күчеп киткән мөһәҗирләрнең дә хәлләре начарлана, чөнки алар арасында кулга алулар, ә кулга алынганнарны Россия төрмәләренә озату башлана. Мөһаҗирләр моннан котылу юлын яки төрле илләргә качу юлларын эзли башлыйлар, чөнки һәр киләчәк көн аларга куркынычлар һәм малларын югалту белән яный иде.

Административ бүленеш

Харита	#	Исем	Кытайча Гадиләштерелгән/Гадәти	Пиньинь	Халык саны (2010-11-01)	Мәйдан (км²)
	Шәһәр районнары
	1	Даоли районы	道里区/道里區	Dàolǐ Qū	923,762	479.2
	2	Нәнгаң районы	南岗区/南崗區	Nángǎng Qū	1,343,857	182.9
	3	Даувай районы	道外区/道外區	Dàowài Qū	906,421	618.6
	4	Чаңфаң районы	香坊区/香坊區	Xiāngfáng Qū	916,408	339.5
	5	Пиңфаң районы	平房区/平房區	Píngfáng Qū	190,253	98.0
	6	Суңбей районы	松北区/松北區	Sōngběi Qū	236,848	736.3
	7	Хулән районы	呼兰区/呼蘭區	Hūlán Qū	764,534	2,185.9
	8	Ачың районы	阿城区/阿城區	Àchéng Qū	596,856	2,452.1
	9	Шуаңчың районы	双城区/雙城區	Shuāngchéng Qū	825,634	3,112.0
	Шәһәр өязләре
	10	Шаңҗи	尚志市/尚志市	Shàngzhì Shì	585,386	8,824.9
	11	Вучаң	五常市/五常市	Wǔcháng Shì	881,224	7,502.0
	Өязләр
	12	Илан өязе	依兰县/依蘭縣	Yīlán Xiàn	388,319	4,616.0
	13	Фаңҗың өязе	方正县/方正縣	Fāngzhèng Xiàn	203,853	2,968.6
	14	Бин өязе	宾县/賓縣	Bīn Xiàn	551,271	3,844.7
	15	Баянь өязе	巴彦县/巴彥縣	Bāyàn Xiàn	590,555	3,137.7
	16	Мулән өязе	木兰县/木蘭縣	Mùlán Xiàn	277,685	3,600.0
	17	Туңхы өязе	通河县/通河縣	Tōnghé Xiàn	210,650	5,675.5
	18	Яньшу өязе	延寿县/延壽縣	Yánshòu Xiàn	242,455	3,149.6

Икътисад

Транспорт төене, аэропорт. Машиналар төзү, нефть һәм химия сәнәгатьләре өчен җиһазлар эшләп чыгару, көймәләр төзү, әсбаплар төзү, станоклар төзү, вагоннар төзү, шарлы подшипникларны җитештерү. Химия, фармацевтика, тукыма, күн, азык-төлек, агач эшкәртү, кәгазь сәнәгатьләре, төзелеш матиалларны җитештерү.

Чыганак

• Әлеге язма 1970 елларда Төркиядә татар эшмәкәре Ә.Мәңгәр булышлыгы белән чыккан “Казан” журналында (1975 ел, 16 сан) басылган. Язманың авторы – профессор Сәгадәт Чагатай. 2016 елның 5 март көнендә архивланган.