Хаома

Хао́ма (Авеста телендә:𐬵𐬀𐬊𐬨𐬀‎ haoma; Пәһләви телендә:𐭧𐭥𐭬 hōm; Фарсы телендә: hōm هوم) — Борынгы Иран (Зәрдөштлеккә кадәр) диндә илаһилаштырылган эчемлек, шул Илаһны шәхесләндерүче эчемлек һәм аннан ясалган үсемлек. Авестада Хаомага тулаем бер яшт багышланган. Хаоманың бөтен өч чагылышы һичшиксез берлекне хасил итә. Хаома культы борынгы Иран чорына барып тоташа, образ Хаома образы Һиндстанның Ведик культында Һинд Сомасы белән тәңгәллеккә ия. Дини йолалар өчен кулланылган. Зәрдөштлек ритуалының аерылгысыз өлеше булып тора.
Хаома турында тулы мәгълүмат «Авеста»да бар, беренче чиратта «Хаома турында яштта» («Хом-Яшт», «Ясна», 9), хаома эзләре башка Иран традицияләрендә дә табыла. Скифларның һәм сарматларның кимендә бер өлеше почитала Хаоманы олылаган дигән фикер әйтелә. Хаома ясалган үсемлек турында рәт гипотеза булуына карамастан, Хаома үсемлеге турында берәр нәрсә билгеле әйтергә мөмкин түгел. Бирелгән мәгълүмат шулай ук патшалар, каһиннәр, сугышчылар сурәте белән борынгы келәмдә табылган булган, анда кемдер галлюциноген гөмбә буларак идентификацияләнгән гөмбәне тота. Келәмдә ут янында Хаома ритуалы өчен тәкъдим сурәтләнгән булган.^[1]. Гәрчә Заратуштра үзе башта аны "чиркандыргыч эчемлек" дип атап хаома куллануның ярсулы каршы торучысы булса да, аның өйрәнчекләре инде бу эчемлекнең культын яңартканнар^[2]. Соңрак хаоманы сыгу инде пәйгамбәрнең үзенә карый дип языла^[2]. Авеста буенча хаоманы сыккан беренче кеше Вивахвант булган, аның Йима (Җәмшид) туган. Йима беренче җир патшасы булган һәм үлемлеләрдән Ахура Мазда әңгәмә корган беренчесе булган.^[2]. Хәзерге көндә хаома хвойниктан (эфедрадан) ясала һәм эчендә эфедрин бар^[3].

Атама этимологиясе

Авеста хаомасы һәм санскрит сомасы протоһиндиран «саума»дан (sauma) килеп чыккан.

Искәрмәләр

↑ SCIENCE First Hand journal. We Drank Soma, We Became Immortal.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Рак, 1998
↑ Бойс, 1994

Әдәбият

Рак И. В. Мифы Древнего и раннесредневекового Ирана (зороастризм). — СПб.— Москва: «Журнал „Нева“» — «Летний Сад», 1998. — 560 с. — ISBN 5-87516-084-5.
Бойс М. Зороастрийцы. Верования и обычаи. — СПб.: Центр «Петербургское Востоковедение», 1994. — 288 с. — ISBN 5-85803 009-2.

[1] SCIENCE First Hand journal. We Drank Soma, We Became Immortal.

[Рак—1998——-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Рак, 1998

[Бойс—1994——-3] Бойс, 1994

[1]

[2]

[3]