Унугырлар
Унугырлар (грек. 'Ονόγουροι, 'Ονογούρων, рус. оногур) — V—X гасырларда Азак диңгезе һәм Төньяк Кавказ территориясендә яшәгән төрки кабиләләр, бүгенге татар, маҗар, уйгыр халыклары килеп чыгышында зур роль уйнаганнар. Берничә тапкыр төрле кабилә берләшмәләренә керәләр, шул исәптән һуннар составында булалар.[1][2]
| Унугырлар | |
| Урын | Паннония[d] |
|---|---|
| Эра | поздняя античность[d] һәм Раннее Средневековье[d] |
Этимологиясе
үзгәртүТерминның гомуми кабул ителгән этимология буенча төрки телдә «ун угыр кабиләсе» дип аңлатыла[3][4][5][6] Башка версия буенча «унугыр» термины «ун елга», «ун елга халкы» дип аңлатыла[7]
Географиясе
үзгәртүУгырлар Кубан елгасы һәм Азак диңгезе ярларында яшәгән дип уйланыла.[8]
Тарихы
үзгәртүУнугырлар (Ονόγουροι) беренче тапкыр Византия тарихчысы Приск Панийский хезмәтендә телгә алына: 463 елда угырлар, сарагурлар һәм унугырларның илчеләре Константинополь каласына киләләр. Бу өч кабилә аварлар тарафыннан кысрыкланган савирлар аркасында күчәргә мәҗбүр була.[9] Фараз буенча, сарагурлар, угырлар һәм унугырлар бер ыру берләшмәсен тәшкил иткәннәр һәм алар арасында иң төп урынны сарагурлар биләгән[10]
Унугырлар шул ук исем белән Агафий Миринейскийның әсәрендә телгә алына, аның фаразы буенча Оногурис (Ονόγουριν) шәһәрчеге әлеге төрки кабилә исеме буенча аталган була.[11]
Унугырлар Ялган-Каллисфенның IX гасыр язмасында очрый. Анда Искәндәр Зөлкәрнәй яулап алган халыклар (аварлар, славяннар, хәзәрләр, руслар һ.б.) атап үтелә һәм алар арасында унугырлар телгә алына[12]
VII гасыр Византия чыганакларында оногундулар болгар кабиләләренең берсе дип атала башлый.[13][14][15][16]
Оногурлар Феофан Византийскийның «Хронография»сында телгә алына [17]
Константинополь патриархы Никифорның «Бревиария»сы буенча, болгар хакиме Кубрат хан унугырлар патшасы булып та торган[18] Константин Багрянородный элек болгарларның атамасы унугыр булган дип исбатлый[19]
Чыганаклар
үзгәртү- Cemal Anadol, Türkler / Tarihe Hükmeden Millet, Bilge Karınca Yayınları, 2006.
- Джафаров Ю. Р. Оногуры византийских писателей и хайландуры Елишэ // Византийский временник. — 1980. — Т. 41. — С. 153—162.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Полосиново А. В."Восточная Аурупа в римской картографическое традиции: Тексты, тәрҗемә, аңлатма. — М.: Индик, 2002. — С. 151.
- ↑ Петрухин В. Я., Раевский Д. С."Очерки истории народов России в древности и раннее средневековье. — М.: Языки славянской культуры, 2004. — С. 198-199.
- ↑ Maenchen-Helfen O."The world of the Huns: studies in their history and culture. — London: University of California Press, 1973. — P. 419, 438.
- ↑ Агеева Р. А."Страны и народы: происхождение названий. — М.: Наука, 1990. — С. 65-66.
- ↑ Шушарин В. П."Ранний чор этнической истории венгро. Проблемы этнического самосознания. — М.: РОССПЭН, 1997. — С. 114.
- ↑ Кляшторный С. Г., Султанов К. И."Государства и народы Евразийских степей: от древности к Новому времени. — СПб.: Петербургское Востоковедение, 2009. — С. 171.
- ↑ Бутба В. Ф."К семантике булгарских этнонимы «ашарга» (Опыт реконструкции процесса формирования общности) // Պատմա-բանասիրական հանդես. — 1989. — № 4. — С. 173.
- ↑ Шапошников А. К."Место Птичья и Паннония в древнейших этнологический предания славянских народов // Slavica Slovaca. — 2004. — Roč. 39. — Č. 2. — S. 102.
- ↑ Dexippi, Eunapii, Petri Patricii, Prisci, Malchi, Menandri."Historiarum // Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. — Bonnae: Ed. Weberi, 1829. — P. 158.; "Приск Панийский."Сказания Приск Панийский // Феофан Византиец. Летопись византиец Феофан от Диоклетиан до царей Михаила и сына его Феофилакт; Приск Панийский. Сказания Приск Панийскийга. — Рязань: Александрия, 2005. — С. 521.
- ↑ Петрухин В. Я., Раевский Д. С."Очерки истории народов России в древности и раннее средневековье. — М.: Языки славянской культуры, 2004. — С. 198.
- ↑ Agathiae Myrinaei."Historiarum // Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. — Bonnae: Ed. Weberi, 1828. — P. 146.; "Агафий."О царствования Юстиниан. — М.—Л.: Академиягә наук ССРБ, 1953. — С. 73.
- ↑ ГГръцки извори за Българската история. — София: Българската Академия на науките, 1961. — Т. IV. — С. 9.
- ↑ Кулаковский Ю."К истории готской епархии (в Крыму) в VIII веке // Атналык Министерства Народного Просвещения. — 1898. — Ч. 315. — С. 188.
- ↑ Moravcsik G."Byzantinoturcica. — Leiden: E. J. Brill, 1983. — T. I. — P. 65-66.
- ↑ Галло А. В."Этническая история Северного Кавказа IV—X вв. — Л.: ЛГУ, 1979.
- ↑ Новосельцев А. П."Хазарское государство и его роль в истории Восточный Европы и Кавказа. — М.: Наука, 1990. — С. 75.
- ↑ Theophanis."Chronographia // Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. — Bonnae: Ed. Weberi, 1839. — P. 545.
- ↑ Sancti Nicephori Patriarchae Constantinopolitani. Breviarium Rerum Post Mauricium Gestarum // Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. — Bonnae: Ed. Weberi, 1837. — P. 27.; Чичуров И. С. Византийские исторические сочинения: «Хронография» Феофана, «Бревиарий» Никифора: Тексты, перевод, комментарий. — М.: Наука, 1980. — С. 153, 161.
- ↑ Constantinus Porphyrogenitus. De Thematibus et de Administrando Imperio // Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. — Bonnae: Ed. Weberi, 1840. — P. 46.; Константин Багрянородный. Об областях Римской империи // Чтения в обществе истории и древностей российских. — 1858. — Кн. 3. — Отд. IV. — С. 20.