Тамбов баш күтәрүе

Тамбов баш күтәрүе яки Антонов фетнәсе — 1920-1921 елларда Тамбов губернасында булган Россия ватандашлар сугышы вакытындагы Совет хакимиятенә каршы иң эре халык баш күтәрүе.

Тамбов баш күтәрүе
Төп низаг: Россия ватандашлар сугышы
Харита
Дата	19 август 1920 - июнь 1921
Урын	Тамбов губернасы
Нәтиҗә	Фәтнәне бастыру
Көндәшләр
Яшел баш күтәрүчеләр Кызыл Гаскәр
Сәргаскәрләр
Пётр Токмаков† Александр Антонов, Дмитрий Антонов Михаил Тухачевский, Иероним Уборевич, Григорий Котовский
Яклар көчләре
якынча 50 мең якынча 55 мең
Югалтулар
11 мең артык һәлак билгесез

Кайчакта "антоновщина", "Антонов хәрәкәте" дип йөртелә, чөнки баш күтәрүнең җитәкчеләренең берсе эсер фиркасе әгъзасы, 2-нче баш күтәргән гаскәр башлыгы Александр Антонов булган.

Баш күтәрүнең чын башлыгы Пётр Токмаков - Берләшкән партизан гаскәренең һәм Хезмәтчел крестьяннар берлегенең рәисе була.

Баш күтәрү аяусыз рәвештә бастырыла, хәттә баш күтәргән халыкка каршы химик корал кулланыла.

Баш күтәрүдә катнашкан Тамбов губернасы һәм өлешчә Воронеж губернасы крестьяннары Хәрби коммунизм сәясәтенә, һәм беренче чиратта "продразверстка"га (кораллы көчләр ярдәмендә крестьяннардан ашамлыкларны көч белән тартып алуга) каршы чыга.

Баш күтәрүдә күбесенчә уртача милекле крестьяннар, шулай ук иң ярлы халык катнаша.

Бастыру

1921 елда Кызыл Гаскәр Врангель җитәкләгән Рус гаскәрен тар-мар итә. Бу җиңү большевикларга фетнәгә каршы өстәмә көчләрне куллану мөмкинлеген бирә.

1921 елның 21 апрелендә Совет хөкүмәте Михаил Тухачевкийне Тамбов губернасындагы армия сәргаскәре, Иероним Уборевичне урынбасары, Какуринны штаб башлыгы итеп билгели.

Фетнәне бастыруда шулай ук Григорий Котовский катнаша.

Баш күтәргәннәргә каршы туплар, һава көчләре, бронетехника, хәттә химик корал (хлор Е56) кулланыла.

1921 елның җәен баш күтәрү тулысынча бастырыла, 11 мең катнашучы һәлак була. 1922 елда бөтен Тамбов губернасында Совет хакимияте торгызыла.

Сылтамалар

• «Точку ставить рано…» Антоновский мятеж глазами А. Солженицына // «Кирсановская газета», № 124 от 11.08.2004
• «Расстреляно 5 заложников, в том числе священник Карельский…» // «Известия» от 07.03.2008 [статья внучки расстрелянного заложника]
• Михаил Тухачевский: жизнь и смерть «Красного маршала». «Сурово и беспощадно»: удушливые газы для Тамбовских крестьян
• Авиация в борьбе с крестьянским восстанием 2016 елның 8 март көнендә архивланган. // tmbv.info
• Тамбовское восстание 1918—1921 г.г. под руководством Антонова А. С.
• Приказы, донесения, рапорты о применении химического оружия 2016 елның 3 март көнендә архивланган.