Роза Аманова
.svg){kind=small}
Роза Аманова (23 февраль 1973, Туктагыл, Ош өлкәсе) - танылган кыргыз җырчысы. Дастансы (фольклор әсәрләре - дастан җырчысы). Композитор, кубыз уйнаучы. Кыргызстан Халык артисты (2009). Казакъстанның атказанган артисты (1998). Әдәбият, сәнгать һәм архитектура өлкәсендә Токтогул исемендәге Кыргызстан дәүләт премиясе лауреаты (2011). Кыргыз Республикасы Композиторлар союзы әгъзасы. Кыргыз традицион музыка фонды рәисе.
| Роза Аманова | |
|---|---|
| Туган телдә исем | кырг. Роза Аманова |
| Туган | 23 февраль 1973 (51 яшь) Туктагыл, Ош өлкәсе, Кыргыз Совет Социалистик Җөмһүрияте, СССР |
| Ватандашлыгы |  СССР Кыргызстан |
| Әлма-матер | Кыргызская Национальная консерватория им. К. Молдобасанова[d] |
| Һөнәре | язучы |
| Эш бирүче | Кыргызско-Турецкий университет «Манас»[d] |
| Гыйльми дәрәҗә: | сәнгать фәннәре докторы[d] |
Сәнгать докторы, профессор (кыргыз халык-профессиональ традицион музыка өлкәсендә). Этномузыка белгече.
Иҗади эшчәнлеге үзгәртү
Урта мәктәпне тәмамлагач, музыка мәктәбендә Бишкәктә укый. Муратаала Куренкеев исемендәге музыка училищесында, соңрак Милли консерваториядә укый. Белгечлеге буенча Роза Аманова - кубызчы. Җырчы Эстебес Турсуналиев, Асек Жумабаев, Болуш Мадазимов кебек танылган акыннар белән танышканнан соң, ул җырчы була, өстәвенә, әти-әнисенең иҗади тәрбиясе аңа тәэсир итә[1] .
Баштагы әсәрләр үзгәртү
Роза Әманова үзенең һөнәри юлын башлап җибәргән беренче әсәрләр: "Өрүк комуз», «Ооган ыйы», «Ынтымак»,«Арманда кетти бир ак куу», «Ала-Тоо көрккө келбейт эл болбосо», «Карлыгач». Автор А.Омуркановның «Мен сени сагынгым келет» дигән сүзләренә язылган җыры җырчыга зур дан китерде., шул ук исемдәге клип төшерелгән. Моннан тыш, ул Кыргызстанның күренекле авторларының кубыз белән бергә башкарган бик күп җырларын башкарды («Омурлук жарга», «Элегия», «Дил билет», «Дайның барбы?», «Эстей жүр», «Кандай жансың?», «Айыбым жок», «Эне бешик», «Жандай көргөн адамым», «Ак калпакчан бирөө бар»)) Алар халык арасында бик яхшы таралган һәм хәтта бүгенге көнгә кадәр башка җырчылар тарафыннан башкарылган.
Дастаннар һәм кубыз үзгәртү
Роза Асановна кыргыз традицион музыкасына (аерым алганда, дастан) зур өлеш кертә. Кыргыз «Корманбәк» эпосының геройының 500 еллыгын бәйрәм итүдә, ул бөтен эпосны кубыз белән бергә җырлый алган. Роза Аманова башкаруның үзенчәлеге - ул «Корманбәк» эпосының һәр персонажы өчен көйне үзгәртеп җырлый. Соңрак эпос соң 5 CD дискка язылган, анда 58 сюжет темасы бар. Моннан тыш, аның башкаруындагы кече эпослар һәм дастаннар: «Олжобай менен Кишимжан», «Ак бала», «Саринжи Бөкөй» һ. б. Роза Аманова күренекле кубызчы буларак та билгеле, ул шулай ук күренекле кубыз композиторларының башка әсәрләрен башкара:«Маш ботой», Атай Огонбаевның «Кыз кербез»; Ниязаланың «Кара озгөй»; «Чайкама», Токтогул Сатылгановның «Чоң кербез»; Ыбырай Тумановның «Жеңиш», «Боз Салкын»; Карамолдло Орозовның «Жаш кербез» һ.б[2]
Хәзерге әсәрләр үзгәртү
Соңгы вакытта җырчы укытучылык эшчәнлеге белән шөгыльләнә. 1998 елда Кормангазы исемендәге Казакъ милли консерваториясенә аспирантурага укырга керә. 2006 елда «Кыргызларның традицион музыкасы» дигән темага кандидатлык диссертациясен яклый. 2006—2012 елларда аның «Алматыга бараткан кыз» дигән яңа җырлары, кыргызларның «Бактеру жашай берели», «Жаштык кездин даяны», «Ак бала» җырлары; казах авторлары Б. Эсебаев һәм Н.Арапбаевның «Ак куу» җыры (А. Рыскулов тәрҗемәсендә); Ж. Кочкоровның А. Бегимкулованың «Онорду сүндордун эсиндемин» шигыренә язылган җырлары; А. Ормонбековның «Жаштык ыры» җыры һ. б. һәм «Кылым дастаны» һәм яңа дастаннары (И. Гыйләҗетдинов сүзләре, Б. Токтобаев музыкасы) 1936—1938 елларда Сталин репрессиясе корбаннары истәлегенә; «Энелердин елавы» (Г. Момунова сүзләренә) 2010 елның 7 апрелендә һәлак булганнар истәлегенә; 1916 елгы вакыйгалар истәлегенә «Кайран эл»; Алай патшабикәсенең - Курманҗан даткасының 200 еллыгы уңаеннан «Замана» һәм «Курманжандын кошогу» җырлары дөнья күрде.
Укыту эшчәнлеге үзгәртү
Роза Аманова озак вакытлар «Манас»Кыргызстан-Төркия университеты консерваториясе директоры булып эшләде. Бу вакыт эчендә ул бик күп укучылар үстергән, алар төрле конкурсларда җиңү яулаган (Мээрим Карыпова, Элзар Осконбаева һ.б.), кайбер укучылары белән Роза Асановна "Маржан" төркемен булдыра, алар төрле концертларда һәм фестивальләрдә Роза Аманова белән берлектә дастан һәм кыргыз халык җырларын башкаралар, Җырчы чит ил мәдәният эшлеклеләре белән актив хезмәттәшлек итә, шуңа күрә аның репертуарында казах, төрек әсәрләре һәм Кытай кыргызларының җырлары очрый.
Бүләкләр һәм казанышлары үзгәртү
- Кыргызстан Халык артисты (29 октябрь, 2009) - республиканың милли музыкаль сәнгатен үстерүгә зур өлеш керткән өчен [3] .
- Кыргызстанның атказанган артисты (1999 елның 29 октябре) - сәнгать өлкәсендәге хезмәтләре өчен [4] .
- Казакъстанның атказанган артисты (1998).
- Әдәбият, сәнгать һәм архитектура өлкәсендә Туктагыл исемендәге Кыргызстан дәүләт премиясе (2011 елның 14 декабре) - соңгы еллардагы концерт һәм спектакль программасы өчен [5] .
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Роза Аманова 2016 елның 4 март көнендә архивланган. #ONE MAGAZINE. 2012. 12 января.
- ↑ Роза Аманова — лауреат государственной премии Токтогула (ОТРК: текст, видео)(үле сылтама с 18-06-2013 (3954 дня))
- ↑ Указ Президента Кыргызской Республики от 29 октября 2009 года УП № 474 «О награждении государственными наградами работников культуры и искусства республики»
- ↑ Указ Президента Кыргызской Республики от 29 октября 1999 года УП № 276 «О награждении государственными наградами работников культуры и искусства»
- ↑ Постановление Правительства Кыргызской Республики от 14 декабря 2011 года № 757 «Об одобрении решения Комитета по Государственным премиям Кыргызской Республики имени Токтогула в области литературы, искусства и архитектуры от 20 сентября 2011 года о присуждении Государственных премий Кыргызской Республики имени Токтогула в области литературы, искусства и архитектуры за 2011 год»