Нора Галь

Нора Галь (чын исеме — Элеонора Яковлевна Гальперина; 1912 елның 14 (27) апреле, Одесса, Россия империясе — 1991 елның 23 июле, Мәскәү, ССРБ) — совет инглиз һәм француз әдәбиятын рус теленә тәрҗемә итүче, әдәбият белгече, тәнкыйтьче һәм тәрҗемәчелек теоретигы, редактор. Антуан де Сент-Экзюпериның «Нәни принц», Альбер Камюның «Чит кеше» Харпер Линың «Кешедән көлүчене үтерергә» һәм дөнья фантастикасы әсәрләренең тәрҗемәсе белән танылган.

Нора Галь
Туган	14 (27) апрель 1912 Одесса, Херсон губернасы, Россия империясе
Үлгән	23 июль 1991(1991-07-23) (79 яшь) Мәскәү, СССР
Күмү урыны	Тын зираты[d]
Ватандашлыгы	СССР
Әлма-матер	Мәскәү дәүләт педагогика университеты[d]
Һөнәре	телбелгеч, тәрҗемәче, язучы, әдәбият белгече, мөхәррир, шагыйрь, прозачы
Җефет	Борис Аркадьевич Кузьмин[d]
Балалар	Эдварда Борисовна Кузьмина[d]

Тормыш юлы

Элеонора Гальперина Одесса шәһәрендә яһүд чыгышлы табиб-терапевт Яков Исаакович Гальперин һәм юрист Фредерика Александровна Гальперина (1888—1951) гаиләсендә туа. Әтисен ике тапкыр кулга алалар — 1937 һәм 1950 елларда; ул Сталин лагерьларында 12 елга якын үткәрә, арестлар арасындагы сөргенләрдә табиб һәм фельдшер булып эшли; 1954 елда акланган. Әнисе, вәкил хөкемче Иезекиил Анисимович Подорольский кызы, Мәскәү дәүләт университетының юридик факультетын тәмамлаган, финанс Халык Комиссариатында (соңыннан — Финанс министрлыгында) күпчелек өлешендә мәдәният һәм мәгариф бүлегендә юрисконсульт булып эшләгән.

Бала чагыннан ук Мәскәүдә яшәгән. Күп омтылыштан соң В. И. Ленин исемендәге Мәскәү педагогика институтына кабул ителә. Аны 1937 елда «Мопассан гуманист буларак» диплом эше белән тәмамлый. Аннары аспирантурада укый (1941 елда тәмамлый), Артюр Рембо иҗатына багышланган диссертация яклый. Вакытлы матбугатта классик (Мопассан, Байрон, Мюссе) һәм өр-яңа чит ил әдәбияты турында мәкаләләр бастыра.

Әдәбият белгече Борис Кузьминга (1943 елда фронтта һәлак була) кияүгә чыга, соңыннан басмага аның сайланган хезмәтләрен әзерли. Кызы — Эдварда Кузьмина, әдәби тәнкыйтьче һәм редактор, оныгы — әдәбиятчы Дмитрий Кузьмин.

Иҗат

Мәктәп укучысы булганда берничә шигырь бастыра, студент елларында матбугатта прозаик булып чыгыш ясый. 1930 еллар ахырында «Интернациональная литература», «Литературное обозрение», «Литературная критика» журналларында агымдагы чит ил әдәбияты турындагы күпсанлы мәкаләләр белән чыгыш ясый. Сугыш елларында беренче тапкыр үзен тәрҗемәдә сынап карый (1942). Сугыштан соң тәрҗемәләр мөхәррире буларак күп эшли (Жюль Ренар, Александр Дюма, Һерберт Уэллс әсәрләре). 1944—1945 елларда Мәскәү полиграфия институтында чит ил әдәбиятын укыта. Сугыштан соңгы беренче елларда әдәби тәнкыйтьче һәм публицист буларак басылып чыга. 1947 елда ул ССРБда беренче тапкыр Джордж Оруэлл турындагы мәкаләне бастыруга бәйле җәнҗал үзәгендә була. 1948 елдан тулысынча тәрҗемәгә китә. «Кашкин мәктәбе»нең (тәрҗемәи әсәрләрне хәзерге рус укучысы өчен сәнгати яктан ышандырырлык итеп тапшырырга омтылучы тәрҗемәчеләр төркеме) кече буынына караган. 1957 елдан ССРБ язучылар берлеге әгъзасы.

«Тере һәм үле сүз»

1972 елда Нора Гальның аның һөнәри тәҗрибәсен гомумиләштергән «Тере һәм үле сүз» китабы дөнья күрә. Китап нигезен тәрҗемәчеләрнең, авторларның һәм редакторларның уңышсыз һәм хаталы тел һәм стилистик чишелешләренең мисаллары, кыскача анализ һәм уңышлырак алмаштыру тәкъдимнәр тәшкил иткән.

Автор тормышында китап өч тапкыр нәшер ителә (1975, 1979, 1987). Һәр басма Нора Галь тарафыннан эшләп бетерелгән. Автор вафатыннан соң, Нора Галь тормышы турында төрле өстәмә материаллар булган китап алты тапкыр басыла (2001, 2003, 2007, 2011, 2012, 2015).

Хәтер

• 1995 елның июлендә Е. А. Таратута тәкъдиме буенча астроном Тамара Смирнова ачкан астероидлар билбавыннан кече планетага Норагаль исеме бирелә.
• 1997 елда авторның 85 еллыгына «Нора Галь: Истәлекләр. Мәкаләләр. Шигырьләр. Хатлар. Библиография» җыентыгы чыга.
• 2012 елда ВГБИЛ «Рудомино» нәшрияты тәрҗемәченең йөз еллыгына багышланган «Парижда апрель. Чит ит новелласы Нора Галь тәрҗемәсендә» дигән аның сайланма әсәрләр җыентыгын чыгара.
• 2019 елда «АСТ» нәшриятының «Билгесез архив» сериясендә Нора Гальның кызы Эдварда Кузьмина әзерләгән «Нора Галь. Кечкенә принцның әнисе» җыентыгы чыга.
• Нора Галь истәлегенә инглиз теленнән XX—XXI гасырларның кыска прозасын тәрҗемә итү өчен бүләк гамәлгә куела. Бүләкне тәрҗемәченең варислары — кызы, әдәби тәнкыйтьче һәм редактор Эдварда Кузьмина һәм оныгы, әдәбият белгече, шагыйрь һәм тәрҗемәче Дмитрий Кузьмин гамәлгә куйганнар. 2012 елның 27 апрелендә, Нора Гальнең 100 еллыгына багышлап, бүләк беренче тапкыр тапшырыла: төп бүләккә Евгения Канищева лаек була, махсус бүләкне Максим Немцов ала. 2013 елда өч махсус бүләк бирелә, алга таба бүләк ел саен бирелә. Аның лауреатлары арасында, аерым алганда, Михаил Назаренко (2014 һәм 2017), Светлана Силакова (2018), Шаши Мартынова (2019), Татьяна Боровикова (2020), Павел Зайков (2021), Елена Кожина (2022) бар.

Библиография

Тәрҗемәләр

• Айзек Азимов: «Улым — физик», «Әгәр ...» хикәяләре;
• Артур Конан Дойль: «Яшәүченең челтәр астында тарихы» (хикәя);
• Рэй Брэдбери: «Кояш баеганда яр буе», «Алар кара һәм алтын күзле иделәр», «Җәй бер көн эчендә», «Аждаһа», «Исәнме һәм сау бул», «Сахра», «Ракета», «Акыл серләре», «Үтерүче», «Картинадагы кеше» хикәяләре;
• Джек Лондон: «Парлея энҗесе», «Һава океанында маҗаралар», «Бүре улы» хикәяләре; «Смок һәм Бала» повесте;
• О'Генри: «Хәтерсез адашып йөрүләр», «Мэдисон-скверда чыпчыклар» хикәяләре;
• Чарльз Диккенс: «Нык бирелгән, яки өрәк белән килешү» (повесть);
• Һерберт Уэллс: «Тәңреләр ризыгы» (хикәя).

Проза

• Повесть о друзьях // «Молодая гвардия», 1935. — № 3. — С. 87—109.
• «Тере һәм үле сүз»

Әдәбият

• Мотылёва Т. Л. Успех аспирантки Гальпериной // Педвузовец, 1938, № 33 (15 сентября).
• Яхнина Ю. Три Камю. Мастерство перевода. — М.: Сов.писатель, 1971. — Сб. 8. — С. 255—286.
• Галлай М. Памяти Норы Галь // Знание — сила, 1991. — №12. — С. 49.
• Разгон Л. Мы ей обязаны // Книжное обозрение, 1991. — № 49 (6 декабря). — С. 3.
• Леонов Е. Письма сыну. — М.: АРТ; СТД РСФСР, 1992. — С. 94—96.
• Памяти Норы Галь. Сент-Экзюпери А. де. Маленький принц. — М.: Высшая школа, 1992. — С. 332—336.
• Боровинская Э. «Под звездой Сент-Экса» // Независимая газета, 1992, 28 апреля. — С. 7.
• Таратута Е. Рыцарь живого слова. // Библиография, 1992. — № 5—6. — С. 154—158.
• Кузьмин Д. Сент-Экзюпери в России / Книжное обозрение, 1993. — № 44 (5 ноября). — С. 8—9.
• Слово о переводчице. Маккалоу К. Поющие в терновнике. — Самара: Самарский Дом печати, 1993. — С. 588—592.
• Яценко Н. И. Мой Сент-Экзюпери. — Ульяновск: Симбирская книга, 1995. — С. 14—18.
• Соколов Д. Переводчице присвоили номер. Планетарный // Общая газета, 1995. — № 36 (7—13 сент.). — С. 2.
• Зимянина Н. Нора Галь тихо сверкнёт нам с небес // Вечерний клуб, 1995, 28 сент. — С. 7.
• «Маленький принц заговорил по-русски…». Сент-Экзюпери А. Маленький принц. — М.: Евросистем, 1996. — 4-я ст. переплета.
• Планета НОРАГАЛЬ. / Книжное обозрение, 1997, 11 февраля. (Е. Таратута. Слово о Друге; Р. Облонская. «Ты в ответе…»; М.Ваксмахер. Дань памяти; Э.Кузьмина. Звездный каталог, или Встречи вне нашего мира).
• Благодаря ей Маленький принц заговорил по-русски // Симбирский курьер, 1997, 24 апреля.
• Облонская Р. Под звездой «Маленького принца» // 24 часа (Иерусалим), 1997. 2 мая. — С. 31.
• Таратута Е. Планета по имени НОРАГАЛЬ. — Спутник: Дайджест российской прессы. — 1997, май. — С. 50—51.
• Кузьмина Э. Фантастика Норы Галь. // Голоса Пространства: Избр. фантастика в пер. Норы Галь. — М.: Новатор, 1997. — С. 399—401.

Сылтамалар

• Мемориальный сайт Норы Галь