Моси патшалыклары

Моси патшалыклары
	Моси патшалыклары
Дөнья кисәге	Африка
Башкала	Тенкодого[d]
Гамәлдән чыгу датасы	1896
	Моси патшалыклары Викиҗыентыкта

Моси патшалыклары (кайвакыт ялгышлык белән «Моси империясе» дип аталалар) хәзерге Буркина-Фасо территориясендә булган өч көчле дәүләт. Алар барысы да охшаш гореф-гадәтләр һәм хакимият формасына ия булган, ләкин алар бер-берсеннән бәйсез идарә ителгән. Патшалыклар үзара җирле конфликтларда катнашкан яки төньяктан ( Мали территориясеннән) мөселман агрессиясенә каршы берләшкәннәр.

Тарихы, географиясе һәм төзелеше

Моси XI гасыр азагында Гананың төньягыннан Буркина-Фасога күченә. Алар Йонйонзе дип аталган тарихи ватаннарын ташлап, атлы гаскәрләргә таянган көчле гаскәрләре булган күптөрле үсешкән дәүләтләр булдырдылар. Моси, даими рәвештә Мали территориясенең күпмедер өлешен яулы й барып, мандинка һәм сонгай мөселман халыкларының һөҗүмнәрен уңышлы кире ҡаға. Алар, күпчелек очракта, йола радицион ышануларына, таяндылар һәм хәзер дә таяналар.

Тенкодого

Мосиның атлы гаскәрләре Мали һәм Сонгай территориясенә һөҗүм итүгә дә, үз җирләрен яклауга да махсуслашкан була.

Мосиның беренче патшалыгы Тенкодого булган, Тенкодогоның Иске Ватаны дигән исем белән билдәле булган^[1]. Ул 1120 елда хәзерге Тенкодого территориясендә Буркина-Фасода барлыкка килгән. Аның беренче хакиме Нааба исемле булган, башкаласы Тенкодого дип аталган (бу топонимнан дәүләт исеме барлыкка килгән).

Ятенга

Мосиның икенче патшалыгы 1333 елда төньякта Мали империясенең агрессиясенә каршы булган вакытта оешкан Ятенга булган. Аның хакименең исеме Ятенга Нааба, башкаласы Вахигуя булган (аңа Ятенга Нааба нигез салган, «Кил һәм патшаны хөрмәтлә» дип тәрҗемә ителә ^[1] ), хәзерге шәһәр Уахигуя дип атала.

Вогодого

Өченче һәм соңгы бөйөк Моси патшалығы Володого (Вагадугу/Уагадугу) дип аталган, аңа Нааба Уэдраого, принцесса Йенеганың ^[2] улы, нигез салган. Вогодого хәзерге Буркина-Фасода 1441нче елда өстенлек итә башлай. Аның хакиме Моого Нааба хәзерге көнгә кадәр яшәп килүче Уагадугу шәһәреннән идарә итә.

Яулануы

Моси патшалыклары XIX гасыр ахырына кадәр, французлар яулап алганчы, яши. Тенкодого, иң борынгы патшалык, 1894 елда беренче булып яулап алына. Ятенга, 1895 елның маенда Өченче француз республикасы белән протекторат турыда килешү төзегәнлектән, Teнгодого язмышын кабатламый. Вагадугу шул ук елның сентябрендә яулап алына, һәм Франция протекоратына әверелә. Вобого, Моси халкының соңгы бәйсез Мого Набасы һәм Уагадугу хакиме рәсми рәвештә 1897 елда Зонгоирига (Алтын Яр) сөргенгә җибәрелә, һәм шунда 1904 елда үлә ^[3] .

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Tourisme au Burkina Faso : l’histoire des sociétés du Burkina Faso
↑ La princesse Yennenga — La formation et la naissance de l’empire Mossi | Burkina Faso, archived from the original on 2014-12-08, retrieved 2020-08-12
↑ Lipschutz, Mark R.; Rasmussen, R. Kent. Dictionary of African historical biography(ингл.). — University of California Press(ингл.)татар., 1989. — P. 249. — ISBN 0-520-06611-1.

Шулай ук карагыз

Список правителей государства Моси Тенкодого
Список правителей государства Моси Ятенга
Список правителей государства Моси Вогодого
История Буркина-Фасо

Сылтамалар

Всемирная история KMLA
Ebroadcast
О народе Моси
Завоевание Восточного Судана 2005 елның 21 апрель көнендә архивланган.
Буркина Фасо 2016 елның 4 март көнендә архивланган.

[culture.gov.bf-1] 1,0 ^1,1 Tourisme au Burkina Faso : l’histoire des sociétés du Burkina Faso

[2] La princesse Yennenga — La formation et la naissance de l’empire Mossi | Burkina Faso, archived from the original on 2014-12-08, retrieved 2020-08-12

[3] Lipschutz, Mark R.; Rasmussen, R. Kent. Dictionary of African historical biography(ингл.). — University of California Press(ингл.)татар., 1989. — P. 249. — ISBN 0-520-06611-1.

[1]

[2]

[3]