Һуннар: юрамалар арасында аерма

<p> Мәкаләнең бу бүлектәге '''Википедияның инглиз телле бүлегендәге игезәк мәкаләсеннән алынган мәгълүмат''' ''мәкаләнең алдынгы һәм түбәнрәк бүлекләрендә [[Равил Фәхретдинов]]ның китабына нигезләнгән материалдан кайбер мәсьәләләрдә нык аерыла'':

<p> Тарихта беренче тапкыр рим тарихчысы [[:ru:Публий Корнелий Тацит|Тацит (рус)]] тарафыннан телгә алынган һуннарның [[91 ел]]да [[Каспий диңгезе]] тирәсендә урнашулары, соңрак [[150 ел]]лар тирәсендә Көньяк-Көнчыгыш [[Кавказ]] тирәләрдә яшәүләре билгеле. [[Көнчыгыш Аурупа]]га б.э. [[IV гасыр]]ның җитмешенче елларында килеп чыгалар һәм зур дәүләт коралар. [[V гасыр]] урталарында алар арасыннан [[Аттила]] исемле бөек идарәче килеп чыга. Ул барлык һуннарны үз кулы астында берләштерә һәм [[Көнбатыш Аурупа]]да сугышлар алып бара.

<p> 18 гасыр француз төрки дөньясы белгече [[:en:Joseph de Guignes]] фикереннән башлап, 4 гасырда Аурупа чикәренә килеп җиткән Һуннарны [[Монголия]] регионыннан анардан якынча 300 ел элек чыгып киткән [[хунну]]лар белән бәйлиләр. [[:en:Han–Xiongnu War|Хунну-Кытай сугышы (ингл.)]] сәбәпле, хуннуларның төньяк өлеше Төньяк-Көнбатышка таба чигенде; аларның токымнары [[Ауразия]] аркылы күченә алу сәбәпле, Һуннар белән берникадәр мәдәни һәм генетик дәвамчылыклары була ала дип исәпләнелә.<ref name=wright60>{{cite book | last=Wright | first=David Curtis | title=The history of China | year=2011 | publisher=Greenwood | location=Santa Barbara | isbn=978-0-313-37748-8 | page=60 | edition=2nd}}</ref> Шулай да, Һун һәм хунну арасындагы бәйлелекне күрсәтүче дәлилләр нык булуына ышанырга мөмкинлек бирми.<ref name=wright60/> Һуннарның чыгышларрын аңлатуда замандаш эзләнүләр мәктәбе элек зур тәэсире булган [[:en:Ethnic essentialism|этник милләтчелек (ингл.)]] карашлар урынына [[:en:Ethnogenesis#Ethnogenesis in historical scholarship|этногенезис (ингл.)]] ысулларын өстен күрә.

<p> Һуннарның [[Аурупа]]га күченешенең сәбәбе [[Азия]] кыйтгасында 4 гасыр уртасында зур империя булдыручы [[:en:Rouran Khaganate|Жужань ханлыгының (ингл.)]] үсүе белән аңлатыла ала. Башка җирләр арасында, ул [[:en:Xianbei state|Xianbei дәүләте (ингл.)]] кулыннан алганнары татар җирләрен дә үзенә ала. Жужан көченең көнбатышка таба таралуы Һуннарны Аурупа тарафына этүенә китергән дип уйланыла.<ref>J. B. Bury, ''The Invasion of Europe by the Barbarians''</ref>

<p> Һуннарның бер хәким астындагы уртак көч булмауларына ышаган. Күп һуннар Көнчыгыш һәм Көнбатыш римлылар һәм готлар тарафыннан түләүле гаскәр буларак кулланылды. Исеме билгеле булган беренче Һун [[:en:Uldin]]<ref name="Thompson1996"/>готлар патшасы [[:en:Radagaisus]] көчләренә каршы һуннар һәм аланнар төркеме башында [[Италия]]ны яклаганы билгеле.

<p> [[408 ел]]да Көнчыгыш римлылар Uldin'ның һуннары тарафыннан яңа басымны сизә башлыйлар. Uldin [[Дунай]]ны күчеп [[:en:Moesia]] җирендәге Castra Martis исемле каланы ала, аннары [[:en:Thrace]] өлкәсен талый. Көнчыгыш римлылар Ульдинга акча тәкъдим итеп аны туктатырга торышсалар да, соралган акча күләме югары булгач - аның ярдәмчеләренә акча тәкъдим итәләр. Нәтиҗәсендә Ульдиннын төркеменнән күп һуннар китә башлый.