Мәдәният: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Юл номеры - 5:
[[Рәсем:Gobustan ancient Azerbaycan full.jpg|thumb|[[Азәрбайҗан]]ның [[Гобустан дәүләт тыюлыгы]]ндагы сакланучы [[петроглиф]]лар - б.г.э. 10 000 [[ел]]ларда анда [[чәчәк]] аткан мәдәнияткә [[шаһит]]лек итәләр]]
'''Мәдәният''' ({{lang-ar|}} - мәдәни, مدينة - [[шәһәр]] сүзеннән — шәһәрдә торучы) яки '''''культура''''' ({{lang-la|[[wikt:cultura|cultura]]}}, ''colo, colere'' фигыленнән — эшкәртү, соңрак — тәрбия итү, [[белем бирү]], үстерү, табыну/хөрмәт итү) — [[этнография]] һәм [[антропология]] фәннәренә нигез салучы галим [[:en:Edward Burnett Tylor|Э. Тайлор]] сүзләре буенча, "[[кеше]], берәр [[җәмгыять]] әгъзасы буларак, үз иткән [[белем]], [[ышану]]лар, [[сәнгать]], [[әхлак]], [[хокук]], [[гореф-гадәт]] һәм бар башка [[сәләт]]ләр һәм [[гадәт]]ләр җыелмасы".<ref>{{ref-en}}{{cite book|last=Tylor|first=E.B.|date=1974|title=Primitive culture: researches into the development of mythology, philosophy, religion, art, and custom|location=New York|publisher=Gordon Press|orig-year=1871|ISBN=978-0-87968-091-6|ref=harv}}</ref>
'''Мәдәният''' — [[татар теле]]нә гарәптән кергән сүз. Махсус сүзлектә ул «культура» дип тәрҗемә ителә (кара: Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге.— Казан, 1965.— 299 б.). Ә «культура» сүзе русларга латин теленнән кергән: «{{lang-la|[[wikt:cultura|cultura]]}} — возделывание, воспитание, образование, развитие, почитание»<ref>Кара: БСЭ.— T. 13.— M., 1973.— С. 594</ref><ref>Harper, Douglas (2001). [http://www.etymonline.com/index.php?term=culture Online Etymology Dictionary]</ref> күпмәгънәле [[термин]]<ref name="merriam-webster.com">[http://www.merriam-webster.com/dictionary/culture ''Merriam-Webster сүзлекләре онлайн'':culture].</ref>. Шул ук вакытта «мәдәни» сүзе — «шәһәрдә торучы» дип тә тәрҗемә ителә. Гыйльми һәм укыту тәҗрибәсендә «культура» һәм «мәдәният» терминнары тигез хокуклы булып йөриләр. Шуннан чыгып, «мәдәният» терминының мәгънәсен «культура» термины мәгънәсеннән чыгып аңлатырга була. Димәк, мәдәният ул — кешеләргә белем, тәрбия бирү вазифаларын үтәүне үз өстенә йөкләгән күренеш. Дөрес, «культура» терминының иң беренче мәгънәсен татарчага тәрҗемә иткәндә «җир эшкәртү» «дип бирергә туры килә (чыннан да, «культура» термины башта бакчада үстерелә торган яшелчә төрләрен күздә тоткан). Ләкин бу очракта безгә терминның тәүге мәгънәсенә ябышып яту һич тә мәҗбүри түгел (күп кенә терминнарның тәүге мәгънәләре онытылуга да дучар була). Ләкин «культура» терминының тагын бер өстәмә мәгънәсе калкып тора, ул да булса «эшкәртү», «эшләп чыгару», «кеше акылы һәм кулы тарафыннан эшләп чыгарылган кыйммәтләр».<ref>http://www.tatknigafund.ru/books/1778/read#page363 [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек бит363</ref>▼
==Бүгенге татар телендәге мәгънәсе эволюциясе==
'''Мәдәният''' — [[татар теле]]нә гарәптән кергән сүз. Махсус сүзлектә ул «культура» дип тәрҗемә ителә (кара: Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге.— Казан, 1965.— 299 б.). Ә «культура» сүзе русларга латин теленнән кергән: «{{lang-la|[[wikt:cultura|cultura]]}} — возделывание, воспитание, образование, развитие, почитание»<ref>Кара: БСЭ.— T. 13.— M., 1973.— С. 594</ref><ref>Harper, Douglas (2001). [http://www.etymonline.com/index.php?term=culture Online Etymology Dictionary]</ref> күпмәгънәле [[термин]]<ref name="merriam-webster.com">[http://www.merriam-webster.com/dictionary/culture ''Merriam-Webster сүзлекләре онлайн'':culture].</ref>.
Шул ук вакытта «мәдәни» сүзе — «шәһәрдә торучы» дип тә тәрҗемә ителә. Гыйльми һәм укыту тәҗрибәсендә «культура» һәм «мәдәният» терминнары тигез хокуклы булып йөриләр. Шуннан чыгып, «мәдәният» терминының мәгънәсен «культура» термины мәгънәсеннән чыгып аңлатырга була.
▲
==Материаль һәм рухи культура==
| |||