Кызыл карлыган
Кызыл карлыган (кызылгат, гади карлыган, бакча карлыганы; лат. Ribes rubrum) — крыжовниклар гаиләлегеннән кече куаклык.
| Кызыл карлыган | |
 | |
| Кыскача исем | R. rubrum |
|---|---|
| Халыкара фәнни исем | Ribes rubrum L., 1753[1] |
| Таксономик ранг | төр[1] |
| Югарырак таксон | карлыган[1] |
| Таксонның халык атамасы | Llwyn Cwrens Coch[2], meruzalka zahradní, rybíz červený, Redcurrant, Punane sõstar, punaherukka, Aalbes[3], ùa spinèla, Red Currant, cultivated currant[4], meruzalka červená, aalbes[5], groseillier rouge[5], red currant[5], Rote Johannisbeere[5], lännenpunaherukka[6], 红茶藨子[7][8], 红醋栗[7][8], 红果茶藨[7][8], 欧洲红穗醋栗[7][8], 红茶藨子[9] һәм brixelal[10] |
| Җимеш төре | җиләк[d] |
| Нәрсәнең чыганагы | кызыл карлыган[d] һәм сок из красной смородины[d] |
| Природоохранный статус по версии NatureServe | apparently secure[d] |
| Нинди вики-проектка керә | ВикиПроект Инвазив биология[d] |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=31860[11] |
 Кызыл карлыган Викиҗыентыкта | |
Бу җимештә пектин бик күп. Шушы матдә аркасында төрле ялкынсынулар, шулай ук шешләр барлыкка килү мөмкинлеге кими. Кызыл карлыган ашказаны-эчәк трактын, эч кибүне дәвалауда нәтиҗәле; аның авыртуны басу, үт куу, кан туктату сыйфатлары бар, организмнан зыянлы холестеринны чыгара. Бу җимеш канда гемоглобин дәрәҗәсен күтәрә, күңел болгану, косасы килүне киметә. Кызыл карлыган тир бүленеп чыгуны арттыра, ә тир белән артык тозлар, агулар, шлак бүленеп чыга. Бу җимеш терлек аксымын үзләштерүне яхшырта. Кан оешуын көчәйтә, аны кайбер аллергик авырулар вакытында тәкъдим итәләр. Составында йод булганлыктан, ул эндокрин системаны тәртипкә : китерергә булыша. Кызыл карлыганда дуплау матдәләре, А, С, Р, В1 В2 витаминнары, калий, тимер бар. Бу җимешләрнең согы — тонусны күтәрү өчен яхшы чара. Тик бар кешеләр өчен дә түгел. Аны ашказаны һәм уни- кеилле эчәк җәрәхәте, кискен гепатит, гастриттан интегүчеләргә, каннары начар оеша торган кешеләргә ашарга киңәш ителми.
Кызыл карлыган ярдәмендә атеросклерозны һәм кан йөреше системасын дәваларга була. Халык медицинасы мондый рецепт тәкъдим итә. 1 аш кашыгы җимешне сабаклары белән 1 стакан кайнар суда пешекләргә һәм төнәтеп суытырга. Көненә ярты стакан күләмендә 2 тапкыр эчәргә кирәк.
Классификация
үзгәртү
Ак карлыган шулай ук йортлаштырылган кызыл карлыган булып тора. Гәрчә ул кызыл карлыганның татлырак һәм альбинос варианты булса да, ул аерым ботаник төр түгел[12].
.jpg)
Карлыган куакларына тулы кояш яктысына караганда уртача кояш яктысы ярый, һәм күпчелек туфрак төрләрендә үсә ала. Алар чагыштармача әз карау сорый торган үсемлекләргә керә һәм бакчаны бизәү өчен дә кулланырга мөмкин.
Сортлар
үзгәртүГолланд кызыл
үзгәртүФранциядә чыгарылган сорт. Уңышны күп бирә, кышка чыдам, гөмбәчек авыруларына бирешми, үзеннән серкәләнеп уңыш бирә. Карлыганнары соң өлгерә. Куагы биек, куәтле, яшь чагында туры торучан, картая төшкәч бераз җәенке. Яшь ботаклары аксыл-коңгырт төстә. Яфраклары эре түгел, карасу яшел, кабыкчалы, очлы, вак җыерчыклы. Карлыганнары уртачадан кечерәк зурлыкта, кызыл төстә, йомры яки армут сыман формалы. Кабыкчасы үтә күренмәле. Тәме әчкелтем.
Өстенлекләре: уңышы зур, кышка чыдам. Кимчелекләре: карлыганы вак, тәме уртача.
Кызыл хач
үзгәртүАмерикада чыгарылган сорт. Уңышы бик зур (бер куактан 10 килограммга кадәр), суыкка чыдам, карлыганнары эре һәм тәмле булуы белән аерылып тора. Куагы уртача зурлыкта, җәенке, яшь ботаклары аксыл коңгырт. Яфраклары киң, кабыкчалы, җыерчыклы, тонык төстә, урта сеңерчәсе буенча бөгелгән. Карлыганнары эре (уртача авырлыгы 0,8–0,9 г), йомры, кызыл, үтә күренмәле.
Өстенлекләре: уңышы мул, карлыганнары эре һәм тәмле. Кимчелеге: агротехникага таләпчән.
100 грамм җиләктә азык кыйммәте
үзгәртү- Калорияләр — 56
- Энергия — 191,8 кДж
- Аксым — 1,3 г
- Тулаем алганда май (ингл. Total Fat) — 0,2 г
- Туендырылган май (ингл. Saturated Fat) — 0 г
- Тулаем алганда углеводлар — 7,9 г
- Шикәр — 7,9 г
- Натрий — 1,4 мг
- C витамины — 80 мг
- Тимер — 1,2 мг
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ Gwefan Llên Natur
- ↑ Nederlands Soortenregister
- ↑ АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Бельгийский список видов
- ↑ Finnish Biodiversity Information Facility — 2012.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Institute of Botany, Chinese Academy of Sciences List of plant species in China (2022 Edition) — 2022. — doi:10.12282/PLANTDATA.0061
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 35(1) / мөхәррир L. T. Lu, S. M. Hwang — 1995.
- ↑ 林秦文, 肖翠, 马金双 中国外来植物数据集, A dataset on catalogue of alien plants in China // 生物多样性 — 1993. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022127
- ↑ http://www.sabencia.net/nomenclator.php
- ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
- ↑ Красная смородина, archived from the original on 2012-05-15, retrieved 2011-04-30
Чыганаклар
үзгәртү- Бакчачы белешмәсе. — Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1983.