Kareliä

Kareliä (Kareliä Cömhüriäte) (Karelça: Karjalan Tazavaldu, Urısça: Республика Карелия, Suomiça: Karjalan Tasavalta) Skandinaviädä, Aq Diñgezdä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Murmansk ölkäse, könçığışta Arxangelʻsk ölkäse, könyaqta Leningrad ölkäse, Vologda ölkäse, könbatışta Finlandiä.

Karjalan Tazavaldu
Республика Карелия

Milli devize:

Файл:LocationKarelia.png

Räsmi telläre

Urısça, Karelça, Vepsça, Suomiça^[1]

Başqalası

Petroskoi (Petrozavodsk)

Başlığı

Artur Parfönçikov (w.v.b.)

Mäydanı
- Barısı
- % su

?? urın
172,400 km²
?

Xalıq sanı
- Barısı (2002)
- Xalıq tığızlığı

?? urın
780,000
50 keşe/km²

Bäysezlege
(Rusiädän)

RUB

?

.ru, .рф

7

TarixıҮзгәртү

Borınğı TarixıҮзгәртү

Kareliä territoriäsenda keşe mezolit däverennän yäşi başlağan. Alar balıq totu, awçılıq belän söğellängän. Bezneñ eranıñ 1 meñyıllığı azağında Karel muyıntığı wä Ladoga küleneñ tönyaında karellar, Ladoga wä Onega külläre aralığında vepslar, tönyağraq cirlärdä saamnar yäşägän. K.ga mil. 2 nçe meñyıllıq başlarında slavânnar kilep, igençelek, toz çığaru häm balı totu belän şöğellänä başlağannar. Kareliä territoriäse 9 ğasırdan 12 ğasır başınaça Borınğı Rus däwläte, soñraq Novgorod cömhüriäte qulı astında bulğan.

Yaña YözläreҮзгәртү

18. yözdä Åbo şartnamäse buyınça Kareliä Rusiä İmperiäseneñ sostavına kerä.

Oktäber inqıylabınnan soñ Karellarnıñ Xezmät Kommunı oyıştırıla.

1923. yılda Karel ASSR oyıştırıla. 1940. yıldan anı Karel-Fin SSR dip atílar.

1941.- 1944. yıllarda Kareliä Finlandiä okkupaţiäsendä.

1956 Karel-Fin SSR Karel ASSR isemenä qayta.

Xäzerge KareliäҮзгәртү

1991. 13. Nöyäberendä 'Kareliä Cömhüriäte' oyıştırıla.

CoğrafiäseҮзгәртү

Kareliäneñ 85% cirendä urman üsä. Kareliädä 27,000 yılğa häm 60,000 kül. Alarnıñ iñ zur: Ladoga häm Onega (Suomiçä: Ääninen) külläre.

DemografiäseҮзгәртү

MillätläreҮзгәртү

Karellar (11%), Urıslar (73%). Başqa Fin xalıqları: Vepslar, Laponlar, Finnar. Başqalar — böten SSSRdan kilgän törle millätle keşelär.

TelläreҮзгәртү

Räsmi telläreҮзгәртү

Kareliädä 1 yä 2 räsmi tele: Bernçese — Urıs. İkençese — Karel yäisä Finça. 1940.qa qädär Karel tele räsmi tele bulğan, 1956.dan Fin tele Karellarnıñ räsmi häm ädäbi tele dip sanılğan, Karellarnıñ üz tele räsmi bulmağan. Soñğı yıllarda Kareliädä Rus tele räsmi dip sanıla. Karel häm Fin tele Latin älifbasın qullanıla.

Başqa telläreҮзгәртү

Kareliädä Veps, Saami tellär taralğan. Alar Karel häm Suomi tellärenä bik oxşaş.

DinnäreҮзгәртү

Räsmi dine yuq.

Karellar: Pravoslavie, Xristianlıq qädär dini elementlari dä saqlanğan.

Ruslar: Pravoslavie, Ateistlar da bik küp.

Başqalar: Katolitsizm, Lüteran Xristianlığı, İslam, Yähüd dine

SäyäsäteҮзгәртү

Karel tele Latin älifbasını qullanıla. Ämmä xäzerge Duma qanunnarı bu älifba qarşı. Şuña kürä xäzergä Karel telen yazuı räsmi tügel, läkin xalıqta ul kiñ qullanıla.