Kareliä
Kareliä (Kareliä Cömhüriäte) (Karelça: Karjalan Tazavaldu, Urısça: Республика Карелия, Suomiça: Karjalan Tasavalta) Skandinaviädä, Aq Diñgezdä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Murmansk ölkäse, könçığışta Arxangelsk ölkäse, könyaqta Leningrad ölkäse, Vologda ölkäse, könbatışta Finländiä.
Байрак
| |
Башкала | Петрозаводск |
---|---|
Халык саны | 609 071 (1 гыйнвар 2021) ![]() |
Нигезләнгән | 13 ноябрь 1991 ![]() |
Сәгать кушагы | Мәскәү вакыты, UTC+03:00, Европа/Мәскәү |
Рәсми тел | рус теле |
География | |
ИҖБ | Россия |
Мәйдан | 172,400 км² |
Координатлар | 63.82°N 33°E ![]() |
RU-KR ![]() | |
Хөкүмәт башлыгы | Артур Олегович Парфенчиков |
![]() | |
Икътисад | |
Башка мәгълүмат | |
Ярдәм телефоннары |
Tarixı үзгәртү
Borınğı Tarixı үзгәртү
Kareliä territoriäsenda keşe mezolit däverennän yäşi başlağan. Alar balıq totu, awçılıq belän söğellängän. Bezneñ eranıñ 1 meñyıllığı azağında Karel muyıntığı wä Ladoga küleneñ tönyaında karellar, Ladoga wä Onega külläre aralığında vepslar, tönyağraq cirlärdä saamnar yäşägän. K.ga mil. 2 nçe meñyıllıq başlarında slavânnar kilep, igençelek, toz çığaru häm balı totu belän şöğellänä başlağannar. Kareliä territoriäse 9 ğasırdan 12 ğasır başınaça Borınğı Rus däwläte, soñraq Novgorod cömhüriäte qulı astında bulğan.
Yaña Yözläre үзгәртү
18. yözdä Åbo şartnamäse buyınça Kareliä Rusiä İmperiäseneñ sostavına kerä.
Oktäber inqıylabınnan soñ Karellarnıñ Xezmät Kommunı oyıştırıla.
1923. yılda Karel ASSR oyıştırıla. 1940. yıldan anı Karel-Fin SSR dip atílar.
1941.- 1944. yıllarda Kareliä Finlandiä okkupaţiäsendä.
1956 Karel-Fin SSR Karel ASSR isemenä qayta.
Xäzerge Kareliä үзгәртү
1991. 13. Nöyäberendä 'Kareliä Cömhüriäte' oyıştırıla.
Coğrafiäse үзгәртү
Kareliäneñ 85% cirendä urman üsä. Kareliädä 27,000 yılğa häm 60,000 kül. Alarnıñ iñ zur: Ladoga häm Onega (Suomiçä: Ääninen) külläre.
Demografiäse үзгәртү
Millätläre үзгәртү
Karellar (11%), Urıslar (73%). Başqa Fin xalıqları: Vepslar, Laponlar, Finnar. Başqalar — böten SSSRdan kilgän törle millätle keşelär.
Telläre үзгәртү
Räsmi telläre үзгәртү
Kareliädä 1 yä 2 räsmi tele: Bernçese — Urıs. İkençese — Karel yäisä Finça. 1940.qa qädär Karel tele räsmi tele bulğan, 1956.dan Fin tele Karellarnıñ räsmi häm ädäbi tele dip sanılğan, Karellarnıñ üz tele räsmi bulmağan. Soñğı yıllarda Kareliädä Rus tele räsmi dip sanıla. Karel häm Fin tele Latin älifbasın qullanıla.
Başqa telläre үзгәртү
Kareliädä Veps, Saami tellär taralğan. Alar Karel häm Suomi tellärenä bik oxşaş.
Dinnäre үзгәртү
Räsmi dine yuq.
Karellar: Pravoslavie, Xristianlıq qädär dini elementlari dä saqlanğan.
Ruslar: Pravoslavie, Ateistlar da bik küp.
Başqalar: Katolitsizm, Lüteran Xristianlığı, İslam, Yähüd dine
Säyäsäte үзгәртү
Karel tele Latin älifbasını qullanıla. Ämmä xäzerge Duma qanunnarı bu älifba qarşı. Şuña kürä xäzergä Karel telen yazuı räsmi tügel, läkin xalıqta ul kiñ qullanıla.
Administrativ Bülüe үзгәртү
Kareliägä 15 rayon (rajon) häm 1 Moxtar Volost kerä.
|
İqtisadı үзгәртү
Kareliädä 50 kiräkle mineral tabılalar. Kareliäneñ ağaç küläme — 807 million m³.
Mädäniäte үзгәртү
Räsäyneñ ruxıy üzägennän berse — Valaam monastıre Kareliädä, Ladoga külen Valaam utırawında urnaşqan.
Sıltamalar үзгәртү
- The Many Karelias 2004 елның 3 июнь көнендә архивланган. — Virtual Finland
- Republic of Karelia — Official site
- Window to Karelia 2005 елның 18 август көнендә архивланган.
- Web server Karelia
- Map (Rus Älifbasında) 2006 елның 5 июль көнендә архивланган.
- Karelia on the map of medieval Europe
- Maps of Karelia — Heninen
- Flag — Flags of the World
- The Karelians
- ProKarelia 2012 елның 8 октябрь көнендә архивланган.
Monı da qara үзгәртү
Baltık buyı illäre
Estoniä | Finlândiä | Kareliä | Latviä | Litva