Kareliä

(Карелия битеннән юнәлтелде)

Kareliä (Kareliä Cömhüriäte) (Karelça: Karjalan Tazavaldu, Urısça: Республика Карелия, Suomiça: Karjalan Tasavalta) Skandinaviädä, Aq Diñgezdä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Murmansk ölkäse, könçığışta Arxangelsk ölkäse, könyaqta Leningrad ölkäse, Vologda ölkäse, könbatışta Finländiä.

Карелия
Байрак
Илтамга
Башкала Петрозаводск
Халык саны 609 071 (1 гыйнвар 2021) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 13 ноябрь 1991 Edit this on Wikidata
Сәгать кушагы Мәскәү вакыты, UTC+03:00, Европа/Мәскәү
Рәсми тел рус теле
География
ИҖБ Россия
Мәйдан 172,400 км²
Координатлар 63.82°N 33°E Edit this on Wikidata
RU-KR Edit this on Wikidata
Карта
Икътисад
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары

Tarixı үзгәртү

Borınğı Tarixı үзгәртү

Kareliä territoriäsenda keşe mezolit däverennän yäşi başlağan. Alar balıq totu, awçılıq belän söğellängän. Bezneñ eranıñ 1 meñyıllığı azağında Karel muyıntığı wä Ladoga küleneñ tönyaında karellar, Ladoga wä Onega külläre aralığında vepslar, tönyağraq cirlärdä saamnar yäşägän. K.ga mil. 2 nçe meñyıllıq başlarında slavânnar kilep, igençelek, toz çığaru häm balı totu belän şöğellänä başlağannar. Kareliä territoriäse 9 ğasırdan 12 ğasır başınaça Borınğı Rus däwläte, soñraq Novgorod cömhüriäte qulı astında bulğan.

Yaña Yözläre үзгәртү

18. yözdä Åbo şartnamäse buyınça Kareliä Rusiä İmperiäseneñ sostavına kerä.

Oktäber inqıylabınnan soñ Karellarnıñ Xezmät Kommunı oyıştırıla.

1923. yılda Karel ASSR oyıştırıla. 1940. yıldan anı Karel-Fin SSR dip atílar.

1941.- 1944. yıllarda Kareliä Finlandiä okkupaţiäsendä.

1956 Karel-Fin SSR Karel ASSR isemenä qayta.

Xäzerge Kareliä үзгәртү

1991. 13. Nöyäberendä 'Kareliä Cömhüriäte' oyıştırıla.

Coğrafiäse үзгәртү

Kareliäneñ 85% cirendä urman üsä. Kareliädä 27,000 yılğa häm 60,000 kül. Alarnıñ iñ zur: Ladoga häm Onega (Suomiçä: Ääninen) külläre.

Demografiäse үзгәртү

Millätläre үзгәртү

Karellar (11%), Urıslar (73%). Başqa Fin xalıqları: Vepslar, Laponlar, Finnar. Başqalar — böten SSSRdan kilgän törle millätle keşelär.

Telläre үзгәртү

Räsmi telläre үзгәртү

Kareliädä 1 yä 2 räsmi tele: Bernçese — Urıs. İkençese — Karel yäisä Finça. 1940.qa qädär Karel tele räsmi tele bulğan, 1956.dan Fin tele Karellarnıñ räsmi häm ädäbi tele dip sanılğan, Karellarnıñ üz tele räsmi bulmağan. Soñğı yıllarda Kareliädä Rus tele räsmi dip sanıla. Karel häm Fin tele Latin älifbasın qullanıla.

Başqa telläre үзгәртү

Kareliädä Veps, Saami tellär taralğan. Alar Karel häm Suomi tellärenä bik oxşaş.

Dinnäre үзгәртү

Räsmi dine yuq.

Karellar: Pravoslavie, Xristianlıq qädär dini elementlari dä saqlanğan.

Ruslar: Pravoslavie, Ateistlar da bik küp.

Başqalar: Katolitsizm, Lüteran Xristianlığı, İslam, Yähüd dine

Säyäsäte үзгәртү

Karel tele Latin älifbasını qullanıla. Ämmä xäzerge Duma qanunnarı bu älifba qarşı. Şuña kürä xäzergä Karel telen yazuı räsmi tügel, läkin xalıqta ul kiñ qullanıla.

Administrativ Bülüe үзгәртү

Kareliägä 15 rayon (rajon) häm 1 Moxtar Volost kerä.

İqtisadı үзгәртү

Kareliädä 50 kiräkle mineral tabılalar. Kareliäneñ ağaç küläme — 807 million m³.

Mädäniäte үзгәртү

Räsäyneñ ruxıy üzägennän berse — Valaam monastıre Kareliädä, Ladoga külen Valaam utırawında urnaşqan.

Sıltamalar үзгәртү

Monı da qara үзгәртү

Baltık buyı illäre
Estoniä | Finlândiä | Kareliä | Latviä | Litva