Казан патша-халык рус җәмгыяте

Казан патша-халык рус җәмгыяте (рус. Казанское царско-народное русское общество) — консерватив (карайөзле) юнәлешле иҗтимагый-сәяси оешма, 1905 елның декабреннән 1917 елның мартына кадәр Казан шәһәрендә һәм Казан губернасында эшләгән.

Казан патша-халык рус җәмгыяте
Нигезләнү датасы	1905
Җитәкче	Владислав Залеский
Дәүләт	Россия империясе
Оештыру-хокук формасы	монархия
Штаб-фатирының урнашуы	Казан, Россия
Тәмамла(н)у вакыты	1907

Тарихы

Казан патша-халык рус җәмгыятен булдыруга 1905 елның октябрендә Казан шәһәрендәге революцион вакыйгалар турыдан-туры этәргеч булып тора.

Казан патша-халык рус җәмгыят 1905 елның 4 (17) декабрендә Казан пехота Юнкерлар училищесы манежында Казан Император университеты профессоры В.Ф. Залеский рәислегендә узган «Берләшкән йорт хуҗалары һәм Казан шәһәрендә яшәүчеләр төркеме»нең 3нче җыелышында оештырыла.

Бер үк вакытта җыелышта катнашучылар берничә, шул исәптән «патша хакимиятенең кагылгысызлыгын саклап калу» һәм Дәүләт Думасына гомуми һәм турыдан-туры сайлауларны үткәрүнең мөхимлеге турында гариза ясыйлар. Моннан тыш,«предприятие хуҗаларының һәм аларның администрацияләренең, шулай ук эшчеләрнең, шулай ук казна һәм шәхси тимер юлларда, шулай ук почта-телеграф юлларында шәхес һәм милек өстендә көч куллану белән бәйле булмаган икътисадый бәрелешләрне һәм забастовкаларны» законлаштырырга һәм контрольгә алырга, «җинаятьчел, дәүләт тарафыннан катгый эзәрлекләүне таләп итә торган гамәл» дип танырга кирәк дигән резолюция кабул ителә. Бу вакыйга 1905 елның 11 (24) декабрендә Казан губернаторы вазыйфаларын башкаручы А. А. Рейнботка мөрәҗәгать итү өчен сәбәп булган. Революцион пропаганданы туктату буенча администрациягә актив ярдәм күрсәтү тәкъдиме ясала, шуннан соң җәмгыять җитәкчеләре аның янга шәхси әңгәмә өчен чакырыла.

Дүртенче чакырылыш Дәүләт Думасына Казан шәһәреннән сайланган сайлауларга әзерлек вакытында Казан патша-халык рус җәмгыяте җитәкчелегендә җәмгыять әгъзаларының «Казан Рус милли клубы» һәм «Казан рус сайлау комитеты»на керү мөмкинлеге уңаеннан аңлашылмаучанлыклар килеп чыга, ул А.Е. Дубровский һәм аның фикердәшләренең җирле «милләтчеләргә» күчүе белән бетә. В.Ф. Залеский контролендә калган җәмгыять «националистлар»ны кискен тәнкыйтьли һәм үз «сайлау алды платформасы»н эшли, сайлауларга сайланучыларның үз исемлеге белән бара.

Сайлауларда уңышсызлыкка очрагач, Казан патша-халык рус җәмгыятенең иҗтимагый-сәяси эшчәнлеге тулысынча диярлек туктый. В.Ф. Залесский үзе белдергәнчә, бер генә Гомуми җыелыш һәм Совет утырышы да үткәрелмәгән, әгъзалык взнослары керүдән туктаган. Әмма формаль рәвештә Казан патша-халык рус җәмгыяте В.Ф. Залесский үзенең эшчәнлеген туктатып тору турында белдергәнче, 1917 елның февраль азагы — март башына кадәр эшләвен дәвам итә.

Эшчәнлеге

1905 елның ахырыннан алып гамәлдә булган һәм 1906 елның 4 (17) ноябрендә җәмгыятьләр турындагы эшләр буенча Казан губернасы уставының төп максаты булып чын, рус православие башлангычларын саклау саклау сәясәте, иҗтимагый тормыш, дәүләт корылышы, идарә һәм халык хуҗалыгы бурычларын тормышка ашыру һәм теоретик эшләү, шулай ук парламентаризмның зарарлы йогынтысына каршы тыныч чаралар белән көрәш торган.

Милли рус мәгарифе һәм тәрбия үсеше мәсьәләләренә зур игътибар бирелә. 1908 елның 21 октябрендә (3 ноябрь) ул Казан шәһәрендә ике бүлектән - гомуми белем бирү һәм тегүчелектән торган үз мәктәбен ача, ләкин 1914 елның августында, акча җитмәү сәбәпле, аларның беренчесе ябыла, һәм мәктәп эшчәнлеге тар һөнәри юнәлешкә ия була. 1909 елның маенда Казан һөнәрчелек идарәсе экспертлары анда белем бирүне үрнәк итеп таныйлар.

Әдәбият

• Алексеев И. «Чьим бы то ни было слугою я никогда не был…»: Жизнь и судьба профессора В. Ф. Залеского
• Алексеев И. Е. Русское национальное движение в Казанской губернии и Татарстане: конец XIX — начало XX веков (опыт словаря).- Казань, 2004.
• Программа Царско-Народного Русского Общества. - Казань, 1906.
• Устав Царско-Народного Русского Общества. - Казань, 1907.
• Чёрная сотня. Историческая энциклопедия 1900 - 1917/ Отв. редактор О. А. Платонов. - Москва, 2008.