Гаталар

Гаталар (Авеста телендә:𐬔𐬁𐬚𐬁 gāθå — «җыр җырлаулар») — Авестаның бердәм барлыкка китерүче Зәрдөшт пәйгамбәрнең Илаһ Аһура Маздага мөрәҗәгать ителгән 17 шигъри гимннан гыйбарәт иң әһәмиятле һәм ихтирам ителгән өлеше. Гимннар аерым бүлекләр буларак авестий Ясна китабы составына кертелгән һәм мобедлар тарафыннан шул ук исемле литургияне башкару вакытында укыла.

Гаталар
Автор	Zärdöşt
Әсәр яки аның атамасы теле	авеста теле
Текст авторы	Zärdöşt
Кайда басылган	Авеста

Корылышы һәм урнашуы

Гаталарның һәр гимны Яснаның (Авеста телендә: hāiti-, Пәһләви телендә: hā): Y 28-34, 43-51, 53 аерым гимнын алып тора. Ясна корылышында Гаталарның тексты алдыннан өч дога формуласы килә: Ахуна Ваирья, Ашем Воху һәм Йенгһе һатам (Y 27), һәм шулай ук Амешаспандаларга кереш багышлау (Y 28.0) белән. Ахырда Гаталар Аирьяман (Y 54) дога формуласы белән тәмамланалар. Гимннар тупланмасы уртасына Ясна Хаптангхаити — «Җиде бүлекне ихтирам итү» (Y 35-41) куелган, ул тел архаиклыгы белән Гаталар белән охшаш, әмма пәйгамбәр булмавы белән аерылып тора.
Практик рәвештә Зәрдөштлек традициясе унҗиде түгел, ә Биш Гата турында сөйли, алар астында биш дәвамлы төркем аңлыйлар, аларда гимннар аерым шигъри үлчәм һәм өлешчә эчтәлек нигезендә берләшкән. Биш Гаталарның беренчесе шул ук үлчәмгә һәм стильгә ия төп өлеш алдыннан килүче Ахуна Ваирья дога буенча аталган. Шуннан соң килгән дүртесе — туры килүче гимннарның беренче сүзләре буенча.

1. Ахунаваити Гата (Авеста телендә:ahunawaiti gāθā, «Ахуна Ваирья Гатасы») — 7 гимн (Y 28-34), 7+8/9 иҗек үлчәме белән өчәр шигырьләп 100 строфа.
2. Уштаваити Гата (Авеста телендә:uštawaiti gāθā, «Рәхәтлектә булу Гатасы») — 4 гимн (Y 43-46), 4+7 иҗек үлчәме белән бишәр шигырьләп 66 строфа
3. Спента Маинью Гата (Авеста телендә:spənta mainyu gāθā «Изге Рух Гатасы») — 4 гимн (Y 47-50), 4+7 иҗек үлчәме белән дүртәр шигырьләп 41 строфа.
4. Вохухшатра Гата (Авеста телендә:wohu xšaθra gāθā «Алкышлы хөкем Гатасы») — 1 гимн (Y 51), 7+7 иҗек үлчәме белән өчәр шигырьләп 22 строфа.
5. Вахиштоишти Гата (Авеста телендә:wahištōišti gāθā «Иң яхшы омтылыш Гатасы») — 1 гимн (Y 53), a, b — 7+5 һәм c, d — 7+7+5 иҗекле үлчәмле 4 шигырьләп 9 строфа.

Пәһләви "Шайәст нә-шайәст" (13.50-52) китабы буенча төп өлештән килүче формуларсыз, әмма Хаптангхаити Яснаны керткән Гаталарда 278 строфа (wacast), 1016 шигырь (gāh) һәм 5567 сүз (wāzag) бар, тулаем алганда ул чынбарлыкка туры килә. Пәһләви мобедлары строфалар, юллар һәм сүзләр санау кебек шундый эш белән мәшгуль булуы ихтималлыгы әз һәм мөгаен алар, Һинд дине Веда кушымтасында охшаш цифрлар булган кебек, саннарны ниндидер хәзер югалтылган өстәмләрдән күчереп язган булганнар.

Әдәбият

• Bartholomae, Christian (1951), Taraporewala, Irach Jehangir Sorabji (trans.), ed., Divine Songs of Zarathushtra: A Philological Study of the Gathas of Zarathushtra, Containing the Text With Literal Translation into English, Bombay: K. R. Cama Oriental Institute 
• Irani, Dinshaw Jamshedji; Tagore, Rabindranath (1924), The Divine Songs Of Zarathushtra, London: Macmillan 
• Skjærvø, Prods Oktor (1999), "Avestan Quotations in Old Persian? Literary sources of the Old Persian Inscriptions", in Shaked, Saul; Netzer, Amnon, Irano-Judaica IV, Jerusalem: Makhon Ben-Zvi (Ben-Zvi Institute), pp. 1–64 
• Malandra, William (2001), "Gathas: Translations", Encyclopedia Iranica, 10, Costa Mesa: Mazda.