Валерий Ильич Кузьмин (11/07/1918 — 06/01/1983) — Якут граждан авиациясе идарәсенең якут Берләштерелгән авиация отряды командиры, Социалистик Хезмәт Герое, якут халкының беренче очучысы.

Валерий Кузьмин
Туган 7 ноябрь 1918(1918-11-07)
Иннях[d], Дельгейский наслег[d], Олёкминск районы[d], Якут Автономияле Совет Социалистик Республикасы, РСФСР
Үлгән 1 июнь 1983(1983-06-01) (64 яшь)
Якутск, РСФСР, СССР
Ватандашлыгы  СССР
Һөнәре очучы

Биографиясе үзгәртү

Валерий Ильич Кузьмин 1918 елның 7 ноябрендә Иннях авылында (хәзерге Саха Республикасының Олекминский районы) крестьян гаиләсендә туган. Якут. Иртә әтисез кала, олы улы әнисенә кече балаларын үстерергә булыша. 1933 елда Дельгей авылында мәктәпнең 7 сыйныфын тәмамлый.

Комсомол оешмасы юлламасы буенча Якут мех-мех хуҗалыгы техникумына укырга керә, Якутск шәһәренә китә. 1935 елның көзендә яңа гына ачылган очу-планер мәктәбенә языла. Киләсе елга Осоавиахимның якут оешмасы юлламасы буенча Ульяновск очучылар һәм авиатехникларның берләштерелгән мәктәбенә укырга керә, очучылар бүлегенә күчерелә. 1937 елның сентябрендә туган Якутиягә дипломлы пилот булып кайта. Беренче очучы-якут булды.

Күпмедер вакыт Незаметный бистәсендә (тиздән Алдан шәһәре дип үзгәртелә) эшли. Аннары якут аэроклубында, 1940 елның февралендә якут аэроклубы авиамеханикларының беренче чыгарылышы була. Соңрак 234 нче авиаотряд һәм поляр авиациянең Лена Төркеме пилоты булып эшли.

Бөек Ватан сугышы башында, 1941 елның октябрендә, махсус һава линиясе идарәсенең Якут авиагруппасы карамагына күчерелә. Ул вакытта, Дәүләт Оборона Комитеты карары белән, АКШ белән элемтә өчен махсус һава линиясе төзелеше башланды. Кузмин, пилот буларак, бу линияне эзләүчеләргә һәм төзүчеләргә хезмәт күрсәтә. 1942 елның көзеннән ул Уэлькаль — Красноярск һава маршрутында эшли, шул вакытта безнең илгә АКШ-тан ленд-лиз тәэмин ителгән самолетларны җибәрү башлана. 1943 елда гражданлык һава флотының 1 нче Кызыл Байрак авиация дивизиясенең 1 нче узыш авиадивизиясе 1 нче транспорт полкының СИ-47 самолетының икенче пилоты була. Сугыш елларында Алсиб трассасында эшли, Америка самолетларын күчерүдә катнаша.

Сугыштан соңгы елларда Төньяк Боз океаны ярларын үзләштерүдә, Көнбатыш Якутиянең алмаз ятмаларын разведкалауда актив катнаша. Якутиянең гражданнар авиациясендә эшен 14 нче транспорт авиаотрядында С-47 һава корабле командиры булып дәвам итә. Вакытлар узу белән 2, Ил — 12, Ил-14 самолетларының яңа төрләрен үзләштерә.

1951 елда ГВФның җитәкче составын камилләштерү курсларын тәмамлый һәм 139нчы якут очу отрядында җитәкче вазыйфаларны башкара. 1950 еллар башында авиаэскадрилья командиры була. Бүлекчә республиканың авиатранспорт хезмәтләренә ихтыяҗын тәэмин итте, шул ук вакытта очучы белгечләр дә әзерләнде. Ул җитәкләгән эскадрилья очышларның куркынычсызлыгын тулысынча тәэмин итү буенча җитештерү планын елдан-ел арттырып үти, Якутск авиагруппасында беренчеләрдән булып ул вакытта «Коммунистик хезмәт коллективы»дигән мактаулы исемгә лаек була. 1958 елның маенда 1 нче класслы пилот, өч тапкыр миллионер була.

Үзен җитәкчелек эшендә яхшы яктан күрсәткән очучы буларак, 1962 елның февралендә Поляр авиациясе идарәсенең Нижние Кресты аэропорты белән берләштерелгән 248 нче авиаотряд командиры итеп билгеләнә. Якутиянең төньягында иң зуры булган бу авиация предприятиясе Төньяк полюс станциясенә һәм республиканың поляр төбәкләренә хезмәт күрсәтә, Төньяк диңгез маршрутының көнчыгыш секторында суднолар кәрваннарын озату белән шөгыльләнде.

1963 елда ул Нижнеколымск авиация предприятиясе гражданин һава флотының Поляр дирекциясенең командиры итеп билгеләнде. 1960 еллар уртасында яңа турбовинт самолетлары килә башлый һәм 1965 елның мартында Кузмин яңа технологияне үзләштерү өчен авиакомпания башлыгы вазифасыннан китә. Ул Ан-12 самолетына яңадан әзерләнә һәм 1966 елның уртасында ук бу һава судносының пилот-инструкторы булып эшли. 1967 елның гыйнварында 139 нчы очкыч отряд командиры итеп билгеләнә, берьюлы ике типтагы самолет — Ан-24 һәм Ан-12 үзләштерә. Шул ук елны ул СССРның атказанган пилоты була.

1969 елда ул Якутск граждан авиациясе идарәсен җитәкләде. Аның җитәкчелегендә искергән поршень самолетларының зур паркы заманча турбопроп һәм An-24, An-26, An-12, Yak-40 очкычлары белән алыштырылды, һәм очышлар географиясе киңәйтелде. Ту-154, Il-76 беренче класслы самолетны кабул итү өчен производство базасын һәм персоналны актив әзерләделәр.Якутск аэропортын реконструкцияләү  буенча зур эш башкарылды. Бу еллар дәвамында Якутск акционерлык җәмгыяте республиканың иң алдынгы коллективлары арасында иде. Зур мәшгульлектә дә ул Ан-12 самолетында очуын дәвам итте.

СССР Югары Советы Президиумының 1973 елның 9 февралендәге Указы белән авиапассажирлар йөртү, илнең халык хуҗалыгында авиация куллану һәм яңа авиация техникасын үзләштерү буенча план биремнәрен үтәүдә күренекле казанышлары өчен Кузьмин Валерий Ильичка  Ленин ордены һәм «Урак һәм Чүкеш» алтын медале белән Социалистик Хезмәт Герое исеме бирелә.

12 ел дәвамында 1981 елның июнендә пенсиягә кадәр ул Якутск уртак авиация предприятиясен уңышлы идарә итә.

Өч чакырылыш Якутск АССР Югары Советы, берничә чакырылыш Якутск шәһәр Советы депутаты итеп сайланган.

Ул Якутск шәһәрендә яшәгән. Ул 1983 елның 1 июнендә җитди авырудан соң 65 яшендә үлә.

Ул Ленин ордены, өч Кызыл Байрак Хезмәт ордены, Кызыл Йолдыз Хөрмәт Билгесе ордены һәм медальләр белән бүләкләнде. СССРның мактаулы очучысы. Якутск шәһәренең мактаулы гражданины.

Якутскида легендар очучыга һәйкәл куелган, аның исеме урам, мәйдан һәм 30 нчы урта мәктәпкә бирелгән. В.И.Кузмин исемендәге призлар һәм стипендияләр булдырылды. Соңгы елларда ул яшәгән йортка мемориаль такта куелды. "Валерий Кузьмин" исемен Тикси портына билгеләнгән моторлы көймә һәм Якутия авиакомпаниясенең Tu-154M самолеты йөртә. Хәзерге вакытта аның исеме Sukhoi Superjet 95-100 самолетына, шулай ук RA-89011 борт номеры белән "Якутия" авиакомпаниясенә бирелгән.

Әдәбият үзгәртү

  • Бекенева О. Увлечённые небом братья Кузьмины. п. Дельгей
  • Негенбля И. Е. Якутяне — заслуженные пилоты и штурманы СССР и Российской Федерации.

Сылтамалар үзгәртү