Böyek Mogollar İmperiäse
Böyek Mogollar İmperiäse yä Mogol İmperiäse (farsı گورکانیان — Gurkâniyân) - Hindstan, Paqstan, könçığış Äfğänstan cirendä 1526-1540 häm 1555-1858 yıllarda bulğan däwlät.
| Böyek Mogollar İmperiäse گورکانیان 1526 — 1857 | |
 İmperiä çikläre:  — Babur (1530),  — Akbar (1605),  — Äwrängzäb (1707) | |
| Bayraq |
 |
|---|---|
| Başqala | |
| Räsmi tel |
farsı, çağatay, urdu |
| Din | |
| Aqça |
Rupiä |
| Mäydan |
3 000 000 km² |
| Xalıq sanı |
150 mln. keşe (1700) |
| Padişahlar |
|
XVI-XVIII ğasırda imperiä çikläre şaqtıy üzgärtelä.
İsem
үзгәртү"Böyek Mogollar" isemen ingliz ilbasarları birgän. İmperiägä nigezläwçe häm warisları üz ilen bolay atamağannar.
İmperiägä nigezläwçe - Babur Timurid imperiäsenä kergän Ändican şähärendä tuğan. Şuña kürä hinduslar Babur dinastiäsen "Mogollar" dip yörtkännär.
Böyek Mogollar timuridlar şulay uq Baburidlar - dinastiägä nigezläwçe istälegenä yörtergä mömkin.
Britaniä xäkimiäte Üzäk Aziä xalıqların "mogollar" dip yörtkän.
Xakimnäre ike telendä - törki häm farsı tellärendä söyläşkännär.
1506 yıldan xakim iseme - padişah.
Tarix
үзгәртүXI ğasırda möselman Gäznäwi däwläte xakime - Mahmud Gäznäwi könyaq Hindstanın basıp ala häm Dähli Soltanatına nigez sala.
Köçle däwlät bulğanda Dähli Soltanatı üz ciren mongollar höcümennän qotqarğannar.
1398-1399 yıllarda Aqsaq Timer höcüme näticäsendä Dähli Soltanatı tarqala.
Babur
үзгәртү
1526 yılda Zahiräddin Möhämmäd Babur (1483-1530) - Aqsaq Timer näselennän, Barlas ıruğınnan çıqqan xakim - yaña ere däwlätkä nigezlägän.
Ändican qalasında (zamana Üzbäkstan) idärä itkän, läkin küçmä üzbäk qäbiläläre höcüme näticäsendä Äfğänstan Gerat şähärenä qaçarğa mäcbür bulğan.
Soñraq Babur yaw belän Könyaq Hindstanına barğan.
Xümayun
үзгәртүBabur ulı Xümayun (1530-1556) imperiäne tota almağan häm 15 yıl däwamında äfğän Sürid dinastiäse Hindstanda idärä itkän.
Akbar
үзгәртү
Akbar Xümayun ulı (1556-1605) (أكبر) - imperiägä çın nigezläwçe, 49 yıl däwamında idärä itkän.
Akbar bäysez möselman illären İmperiägä kertkän, hind racaların vassalar itep yasağan.
Akbar küp ministlarnı hinduslardan raslağan hän hindus xörmäten yawlağan. Citmäsä möselman bulmağan keşelärgä öçen salımnı yuq itkän.
Cihangir
үзгәртүAkbar warisı Selim üzenä titul Cihangir (dönyanı basıp aluçı) titulın ala.
Kütäreleşlärne bastırğan, Samarqandta urnaşqan Aqsaq Timer törbäsenä küp aqça birgän.
Selim warisı Cihan (Cähän) (1628—1658) Dekannı basıp ala.
Küp iskitkeç matur binalar, mäçetlär tözegän.
Balanı tapqanda ülgän xatını Mumtaz-Mahal istälegenä bik matur Tac-Mahal mäçete tözegän.
Şah-Cihan idärä itkän çaqta İmperiä iñ biek qüätlegenä ireşä.
Tarqalu häm töşerü
үзгәртү1720 yıldan imperiä tarqaluı başlana. Eçke nizağlar näticäsendä berniçä il öleşläre üz bäysezlegen iğlan itälär.
1739 yılda farsı Nädir şah höcüme näticäsendä Dähli basıp alına.
Soñraq äfğännär Äxmäd Durani citäkçelendä höcüm itälär.
1738 yılda Qabul şähären basıp alına.
XVIII ğasırda maratxa häm möselman xakimnäre arasında küp suğışlar bulğannar.
Eçke köräşe näticäsendä däwlät bik zäğiflänä häm 1858 yılda Britaniä ğäskärläre Dähli şähären basıp alalar.
İngliz ğäskärläre soñğı imperiä xakime - Bahadur şahnı qulğa alalar, ul 1862 Rangun sörgenendä ülä.
Şulay Böyek Mogollar İmperiäse tarixı tämamlana.
Padişahlar isemlege
үзгәртү- 1526—1530 Babur
- 1530 - 1539; 1555 - 1556 Xümayun
- 1556—1605 Akbar Böyek
- 1605—1627 Cihangir
- 1628—1658 Şah-Cihan
- 1659—1707 Äwrängzäb
Ädäbiät
үзгәртү- К. Рыжов. Все монархи мира. XV—XX век. — М.: Вече, 2004.
- А. Мюллер. История ислама. — М.: АСТ, 2004.
- Б. Гаскойн. Великие моголы. — М.: Центрполиграф, 2003.
- Фурсов К. А. Отношения английской Ост-Индской Компании с Могольским султанатом: проблема периодизации // Вестник Московского университета. Серия 13. Востоковедение.. — М.: Издательство Московского университета, 2004. — № 2.
- Фурсов К. А. Распад Могольского султаната: интерпретации // «В России надо жить долго…»: памяти К. А. Антоновой (1910—2007) / Сост. и отв. ред. Л. Б. Алаев, Т. Н. Загородникова.. — М.: Восточная литература, 2010.
- Н. К. Синха, А. Ч. Банерджи. История Индии / Перевод с английского Степанова Л. В., Ястребовой И. П. и Княжинской Л. А. Редакция и предисловие Антоновой К. А.. — М.: Издательство Иностранной литературы, 1954.