Борынгы татар үлчәү берәмлекләре
Борынгы татар үлчәү берәмлекләре – борынгы Болгар заманнарыннан татар халкы арасында озынлыкны, ераклыкны, авырлыкны үлчәү өчен кулланылышта булган, бүген дә тарихи әһәмиятен югалтмаган терминнар (сүзлекчә). Мәсәлән, түтәрәм – нәрсәнең дә булса чиреге (1/4), мисалга, бер түтәрәм ипи - бер бөтен икмәкнең чиреге. Болардан башка чиләк, капчык, пөдәүкә (подаука), коштабак һ.б. лар белән үлчәү дә кулланылган.
Чыганак
үзгәртүМәхмүт Галиев, А. Тимергалин. Русча-татарча физика терминнары сүзлеге. 3 нче кушымча. Казан, 1981.
| Озынлык һәм ераклыкны үлчәү берәмлекләре |
Нәрсәне аңлаткан | Башка үлчәү берәмлегенә тәңгәллеге |
|---|---|---|
| Чакрым | Кеше тавышын ишетеп була торган ара, (каз. ҡышҡырым) | 1 км чамасы |
| Күз күреме | Тигез урында күреп була торган ара | 3-4 чакрым |
| Өрмәк | Эт өргән тавышны ишетеп була торган ара | 2-3 чакрым |
| Мөгрәмәк | Сыер мөгрәвен ишетеп була торган ара | ½ чакрым |
| Ук атымы | Җәядән атылган укның очу ераклыгы | 0,6 чакрым |
| Колач | Кул җитәрлек җәем | 1,7-1,8 м |
| Терсәк | 75 см | |
| Аршын | 71 см чамасы | |
| Адым | 70 см чамасы | |
| Табан | 30,5 см чамасы | |
| Тотам | Кул яссуы, дүрт илле | 7,5-8,5 см |
| Бер илле | Бармак юанлыгы | 1,5 см |
| Сөям | Кече карыш – имән һәм баш бармаклар арасы | 16 см |
| Карыш | Имән һәм чәнчә бармаклар арасы | 18 см |
| Авырлык үлчәү берәмлекләре | Башка үлчәү берәмлегенә тәңгәллеге |
|---|---|
| Пот | 16 кг |
| Батман | 4 пот чамасы |
| Кадак (гөрәңкә) | 409,5 г чамасы |
| Мыскал | 1/96 кадак, 4,5 г чамасы |